Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar

door Sjoerd Visser

'k Ben Brahman. Maar we zitten zonder meid (J.A. dèr Mouw) (*)

> Index <

Feit en fictie

> Top <

Dit is een bespreking van het artikel Dane Rudhyar - Statistical Astrology and Individuality. Een fragment ervan stond in het artikel Basale statistiek en kansrekening voor astrologen, maar omdat dat artikel te lang werd, werd het opgesplitst in afzonderlijke artikelen. Dat zal in de toekomst wel vaker gebeuren om de complexe materie waarover ik schrijf begrijpelijk te kunnen houden. Het artikel van de Dane Rudhyar (1895-1985) is beslist de moeite waard om in zijn geheel te lezen, omdat het u de positie van astrologen tegenover het gebruik van statistische methoden in de empirische wetenschappen laat zien. Het is tevens een goede illustratie van de associatieve astrologische manier van denken, die we ook bij invloedrijke populisten en influencers op Twitter en TikTok kunnen zien.

Toen Rudhyar het artikel in 1971 publiceerde hadden de p-waarden van statistische toetsen hun waarde al bewezen. Ze waren een verplicht onderdeel van het Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs (VWO). De waarde ervan zou ik pas later begrijpen toen ik geneeskunde studeerde. Toen ging het om de belangrijke vraag of een medicijn of gif gemiddeld gezien effectiever was dan placebo of niet. Alleen bij gebleken effectiviteit in voldoende grote groepen patiënten komt een geneesmiddel op de markt, maar niet als het effect slechts op suggestie of van horen zeggen kennis berust. Het was me een waar genoegen om die statistische methoden vijftig jaar later toe te kunnen passen op een gerenommeerde astrologische database.

Nu ging het om de vraag of bepaalde astrologische standen vaker of juist minder dan verwacht in bepaalde categorieën van personen voorkwamen of niet. Als dat met een aanzienlijke effect-waarde het geval zou zijn, dan zou dat empirische feit natuurlijk vermeld moeten worden in astrologieboeken. Maar als er statistisch gezien niets bijzonders aan de hand was, dan zou een waarschuwing voor onbewezen speculatie meer op zijn plaats zijn. Want dan werkten de uit de oudheid overgeleverde astrologische principes in die categorie blijkbaar niet meer.

Maar astrologen hadden grote moeite met de toepassing van statistische toetsen op hun astrologische wereldbeeld. Ze probeerden de waarde van effectief gebleken wetenschappelijke methoden met alle macht te ontkrachten. Als u de boodschap niet kunt negeren of ontkennen valt u de boodschappers aan. Zo ook Dane Rudhyar in Statistical Astrology and Individuality, wiens artikel ik bij nader inzien zou willen typeren als een toonbeeld van Cruijffiaanse logica, maar dan in een astrologisch jargon:

Cruijffiaans kenmerkt zich door een verzameling woorden uit het voetbaljargon, het plat Amsterdams en oneliners die het midden houden tussen paradoxen, inzicht en open deuren. Taalkundige René Appel meent dat Cruijff 'op een heerlijke manier uitdrukkingen verkeerd gebruikt.' Omdat Johan Cruijff voor zijn toehoorders vaak niet te volgen was, spreekt men van Cruijffiaans taalgebruik.

Het gaat dan om een voor buitenstaanders lastig te ontrafelen woordenspel van feit en fictie, dat bij astrologie liefhebbers als wijs en gevat over kan komen, maar dat toch met allerlei drogredenen aaneen is gesmeed. Voor Rudhyar en zijn publiek gaat het om vanzelfsprekendheden, maar kritisch beschouwd halen zijn beweringen nog niet eens het niveau van een toetsbare werkhypothese. Want veel zaken die astrologen vanzelfsprekend vinden berusten niet op objectieve feiten, maar op bijgeloof en onbewezen aannames.

Over de praktijk van het handig combineren van feit en fictie gaat dit artikel. Het zou daarom een groter publiek moeten aanspreken dan alleen astrologen. Want ook politici, leraren en journalisten worstelen met dit probleem. Wat is nu feit en wat is fictie? Wat is oorzaak, wat is gevolg? Welke strategie of versie van de waarheid werkt het best? Voor welk publiek? En in welke situatie? Want de waarheid kennen we niet. We kennen wat regels uit leerboeken, dorre feiten en hun statistieken en veel jurisprudentie en conclusies. Maar of en wanneer die algemene kennis van toepassing is op een specifieke zaak weten we niet. Daarover kan en mag iedereen een andere mening hebben.

Bij zo'n kakofonie van meningen is het belangrijk belangrijk om de vijf journalistieke vragen te stellen: Wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. De antwoorden op die vragen zeggen iets over de kwaliteit van de geboden informatie. Een boek of artikel waarin iemand van alles beweert zonder zijn bronnen te vermelden kunt u het best als fictie beschouwen, ook al zit er wel een kern van waarheid in. Een artikel waarin staat dat een specifieke Jan, Piet en Kees allemaal wat anders zeggen is al meer betrouwbaar. Want dat meningsverschil is in principe een verifieërbaar feit. Maar als politici over Jan Modaal of Piet het individu beginnen te spreken, dan moet u op uw tellen passen. Want met fictieve personen wordt het verhaal vaag en abstract. En dat geldt ook als astrologen over de handel en wandel van Pluto spreken alsof het een bestaand personage was. Want tegenwoordig willen we ook meer weten over de kwantitatieve h-vragen van statistici: Hoeveel, hoe lang, hoe sterk, hoe significant, hoe relevant? Omdat de exacte details een kritische lezer meer zeggen dan vage termen als soms, vaak, zelden of nooit. Maar die cijfers zullen in de meeste astrologieboeken, preken en politieke pleidooien ontbreken. Omdat de meeste burgers niet in feitenkennis zijn geïnteresseerd. Ze willen slechts iets weten over hun particuliere leefsituatie, of dat nu op toeval berust of niet. Want dan kunnen ze meer over zichzelf leren. Leven ze nu in droom of wekelijkheid?

Droom en realiteit

> Top <

Een ander belangrijk onderscheid is dat tussen droom en realiteit. En dat onderscheid is helemaal niet zo simpel als het lijkt. Zo is het bestaan van een virtuele realiteit niet ondenkbaar. En dat bedrog hoeft niet eens zo extreem te zijn als in de cultfilm The Matrix (1999) of het boek 1984 van George Orwell, waarin Big Brother burgers in een totalitaire staat bestiert. Want het manipuleren van onnozele burgers via straf en beloning en bijzondere scholing speelt al eeuwen en heeft al te vaak tot bloedvergieten en genocide geleid. Tragische gebeurtenissen die later weer werden ontkent, omdat ze niet pasten bij het imago van degenen die daar verantwoordelijk voor waren.

We zien George Orwells 1984 in Poetins Rusland terug. Een oorlog met een land dat volgens Poetin niet bestaat (Oekraïne) wordt geen oorlog meer genoemd, want in Poetins Newspeak gaat het slechts om een “speciale militaire operatie” waarvoor de doorsnee Rus niet wakker voor hoeft te worden gemaakt. Alles is onder controle. En wie dat standpunt tegen spreekt belandt in het gevang.

Newspeak is een fictieve taal in George Orwells roman 1984. Het is een taal die wordt gecreëerd en gecontroleerd door de totalitaire staat als een instrument om de vrijheid van gedachten en concepten die een bedreiging voor het regime vormen (zoals vrijheid, zelfexpressie, individualiteit en vrede) te beperken. Elke vorm van denken die zou kunnen afwijken van de voorgeschreven opvattingen van de Partij wordt beschouwd als thoughtcrime (gedachtemisdaad). Kenmerkend is met name het beperken van de woordenschat en daarmee het instrumentarium van het individu zelf de eigen gedachten te vormen en ook politieke standpunten te bepalen.

Het beperken van de woordenschat in Poetins Rusland gaat al zo ver dat een Rus die zwijgend protesteert met een blank A4-tje preventief door de oproerpolitie wordt opgepakt. Want een nog niet door staatstelevisie en censuur gefixte burger zou er iets ongewenst in kunnen zien. Net als bij een Rorschach test weet een dictator nooit wat de uitkomst zal zijn. Maar een algemene mobilisatie blijft onwenselijk, want dat maakt de ingeslapen Russen ongerust. Dan gaat ze massaal de straat op en kan de oproerpolitie het niet neer aan.

Poetin sust zijn onderdanen met vage beloften en als verontruste burgers daar niet meer in geloven wordt een lokaal oproer op het juiste moment met minimale militaire middelen de kop ingedrukt. U kunt Poetins actie in Oekraïne vergelijken met de “politionele acties” in Indonesië. Die militaire klus tegen de Indonesische communisten en oproerkraaiers was best wel eens heftig, maar met wilskracht en superieure wapens kwamen we heel ver. Maar was er ook sprake van recht? Daar dachten de Verenigde Naties anders over. De Staat der Nederlanden haalde bakzeil. Maar voor Indonesië kwam een lang gekoesterde wens onder Soekarno (1901) toch uit. Maar onder zijn opvolger Soeharto (1921) werden communisten met gedoogsteun van het Westen alsnog vermoord.

Droom en werkelijkheid lopen vaak door elkaar heen. Om dat te verduidelijken behandel ik simpele kwestie waar in de Verenigde Staten van Amerika veel onderzoek naar is gedaan. Zie het als een filosofisch intermezzo of een oefening in reflectie en mededogen dat u weer eens aan denken zet om in de toekomst minder bevooroordeeld te denken. Heeft de I Have a Dream rede van Martin Luther King recht op een bestaan? En aan welke kant staat u ?

Ik heb een droom dat op een dag dit volk zal opstaan en recht zal doen aan de ware betekenis van zijn credo: "Wij beschouwen de volgende waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen gelijk geschapen zijn".

De FBI beschouwde Martin Luther King (MLK) als staatsgevaarlijk, voor iets dat ons nu vanzelfsprekend lijkt. Maar eeuwenlang rechtvaardigden stereotyperingen van witte mannen over een inferieur zwart ras hun systematische onderdrukking. De tot slaaf gemaakte zwarten waren volgens dat beeld dom, lui en koppig. Investeren in hun scholing had weinig zin, maar als onderbetaalde dagloners of slaven gedroegen ze zich nuttig via straf en beloning. En als ze zich niet meer aan die beproefde principes hielden, dan werden paramilitaire ordetroepen tegen hen ingezet. In 1863 werd de slavernij afgeschaft, maar volwaardige burgerrechten kregen de voormalige slaven nog niet vanwege discriminatie en rassensegregatie. En dat was waar burgerrechten activist MLK tegen streed.

Het woord slaaf heeft overigens niets met ras of huidkleur te maken. Dat is het gangbare beeld, maar dat was ooit minder vanzelfsprekend. Want slavernij, mensenhandel en ongerechtigheid zijn universeel. Daarom is leerzaam om de herkomst van het woord slaaf eens na te gaan. En ik kwam erachter dat mijn beeld van de slavernij niet klopte. En dat slavernij en mensenhandel nog lang niet waren afgeschaft, maar in verkapte vormen voortleefden.

Onder de opvolgers van keizer Karel de Grote in de negende eeuw en later breidde het Duitse Rijk zich in oostelijke richting uit. Het woongebied van Slavische volkeren (Slaven) als de Sorben werd aan Duitsland toegevoegd. Leden van deze volkeren werden gevangengenomen, naar een vreemd land versleept en daar tot onbetaalde arbeid gedwongen. De aanduiding 'slaaf' werd dan vervolgens van toepassing op een persoon die zich in een dergelijke gevangenschap bevindt.

Nadat Constantinopel door de Ottomanen werd veroverd, konden Europese edellieden hun lijfeigenen niet meer uit Oost-Europa betrekken. De Europese Unie (EU) met relatief goedkope Oost-Europese arbeidsimmigranten bestond nog niet. En ook de zijderoute naar goedkope Aziatische arbeidskrachten was nog niet zo goed ontwikkeld. Maar in een door een stammenoorlogen verdeeld West Afrika was er nog wel een goede markt voor slavernij. Zwarte mensen die ooit lastig te ontcijferen geschriften en wetteksten aan Romeinen voorlazen werden ineens als leden van een inferieur ras beschouwd. Naar school gaan hoefden die tot slaaf gemaakten niet, want zelfs de wetten die dieren beschermden golden niet voor hen. Toen na eeuwen systematische uitbuiting de slavernij afgeschaft werd in Suriname, werden de hardwerkende belasting betalende slavenhouders financieel gecompenseerd voor het onrecht dat de Nederlandse Overheid hen had aangedaan. Maar de voormalige slaven hielden er niets van over, want het geld was op. En zo zal het ook weer gaan als de milieuvervuilers en piekbelasters uitgekocht worden, want de door hen vernielde natuur is geen rechtspersoon die de milieu schade op hen kan verhalen. Maar dit terzijde.

Maar in de vorige eeuw verschenen zelfbewuste zwarte mensen op het wereldtoneel, die net als de Dolle Mina's van Opzij, de Westerse beschaving radicaal op de kop wilden zetten door gelijke burgerrechten voor alle Amerikanen op te eisen. Maar dat ecologische idee van we zitten allemaal in hetzelfde empirische schuitje veroorzaakte veel weerstand onder de witte mannen. Want ik ben niet met u verwant. In ons land doen we nu eenmaal aan rassenscheiding. Als zwarte mensen ineens tot volwaardig Amerikaans staatsburger worden gemaakt zouden ze wel eens wraak willen nemen voor jaren van uitbuiting en dehumanisering. Ze zouden met betere scholing en gelijke kansen net als opgehitste vrouwen onze witte mannenbanen kunnen inpikken. Of zonder enige juridische kennis van zaken onze schapen opeten, zoals de door natuurwetten beschermde wolven uit Oost Europa plegen te doen. Biodiversiteit en aandacht voor de natuur zijn natuurlijk leuk en aardig, maar u wilt als boer en burger geen last hebben van onkruid in uw tuin. Uw natuurlijke hulpbronnen geeft u niet zomaar weg. Daarom waren de door MLK en de Dolle Mina's opgeëiste burgerrechten geen vanzelfsprekendheid voor witte mannen.

Maar ook zonder iemand letterlijk tot slaaf of paria te maken kunnen we anderen in mentale hokjes opsluiten, met dezelfde sociale uitsluiting en verminderde kansen tot gevolg. Op papier bestaat misschien wel vrijheid, gelijkheid en broederschap voor iedereen, maar in de praktijk komt het daar niet van. Want mensen zijn nog steeds kuddedieren en stellen de belangen van hun eigen groep voorop. En dat is logisch, want als iedereen gelijke rechten krijgt willen ze natuurlijk ook van uw mensenrechten en ecologische voetafdruk gebruik maken.

Daarover ging de dystopische roman Animal Farm met de beroemde paradoxale uitspraak: Alle dieren zijn gelijk, maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere dieren.

Animal Farm (Nederlands: "Dierenboerderij" of "Boerderij der dieren") is een roman van de Britse schrijver en journalist George Orwell. Het satirische verhaal, dat ook als moderne fabel of allegorie kan worden opgevat, gaat over een groep dieren die er genoeg van heeft om als slaven van de mensheid te moeten leven, en de macht in eigen handen neemt. Het loopt uiteindelijk, anders dan de meeste dieren zich ervan voorgesteld hadden, uit op een dystopische samenleving. Hun leven wordt slechter in plaats van beter. In de betrekkelijk korte roman (ongeveer 100 pagina's) wordt een parallel getrokken met een dictatuur, waarbij overduidelijk gezinspeeld wordt op de Sovjetunie zoals die ontstond in 1917-1922.

Maar verschillen mensen, dieren, planten en culturen dan niet enorm van elkaar? Ja, natuurlijk. Daarom werden honderdduizenden boeken en artikelen over al die soorten en hun tradities geschreven. Biologen beschreven hun morfologie en eetgewoonten, sociologen hun machtsstructuren en astrologen voegden daar een extra spirituele dimensie aan toe - die van de individuele horoscoop met wel tien actieve planeten. Daarover zult u Rudhyar straks nog horen. Dit is nog maar het voorprogramma. Het daverende hoogtepunt van onze onthutsende “dit kan niet waar zijn” show moet nog komen. Want een mengelmoes van feit en fictie bepalen nog steeds ons wereldbeeld.

Maar het feit dat mensen van elkaar verschillen geeft u nog niet het recht om andere mensen te discrimineren. Discriminatie in de zin van mensen anders behandelen, achterstellen of uitsluiten op basis van kenmerken die er niet toe zouden mogen doen. Maar dat is nog wel onze gebruikelijke rationele manier van doen. Want door onze privileges af te staan, benadelen we niet alleen onszelf, maar ook ons gezin. Maar we willen toch eerst wel onze hypotheek afbetalen en studie van onze kinderen bekostigen, voordat we ons bekommeren om de primitieve negerhut van Oom Tom. Een beetje filantroop, politicus of mens van adel (noblesse oblige) moet toch wel eerst zijn eigen zaken op orde hebben, voordat hij zich kan bemoeien met het welzijn van anderen. En zo stellen we het probleem van de ongelijkheid liever nog wat uit of maken er andermans probleem van. Want wij hebben die ongelijkheid natuurlijk niet zelf bedacht. Zo zijn wij niet. Het is nu eenmaal zo gelopen.

Onze neiging tot stereotypering en uitsluiting is sterk en heeft ingrijpende maatschappelijke gevolgen. Zo werden zwarte kinderen uit achterstandswijken doorgaans als dom, lui en koppig bestempeld. Ze groeiden op voor galg er rad. En dat bleek ook wel uit de misdaadcijfers. Er ontstonden No-go gebieden waar politici, wijkagenten en sociaal werkers niet meer durfden te komen, omdat criminele gangs er de dienst uitmaakten.

Betekenen deze vaststellingen dat dit de inherente eigenschappen van kleurlingen uit achterstandswijken waren? Of van de niet-westerse allochtone scholieren die op het verkeerde pad belanden? Nee, want dan zou u oorzaak en gevolg met elkaar verwisselen. Een rechter of wetenschapper moet ook met de sociale context rekening houden. En een astroloog kijkt natuurlijk meteen naar de individuele horoscoop. En dan blijkt dat crimineel gedrag niet zomaar uit uw huidkleur, herkomst of sterrenbeeld is af te leiden.

En als we via experimenteel onderzoek alle schoolkinderen gelijke kansen geven, dan vallen vrijwel al die sociaal-demografische verschillen weg. Dan zien we de normale distributie van hiernaast in plaats van elkaar overlappende curves van meer of minder benadeelde of bevoordeelde groepen. En of dat ook in de astrologie het geval is dat komt later nog aan de orde. Want ook hier zijn vaak gevestigde vooroordelen in het geding.

Maar wilt u wel een eerlijk beleid voor iedereen? Wilt u ieder gender identiteit, landbewoner, geloof of sterrenbeeld gelijke kansen geven? In dat geval moet u ook eerlijk met die schepselen omgaan. En objectief observeren wat ze in hun Mars hebben. Misschien hebben Palestijnen net als de geemigreerde Joodse vluchtelingen ook wel een geboorterecht. Maar dat eerlijk toegeven vereist wel enige mindfulness. En als die minder bedeelden niet meedoen aan de verkiezingen, ontstaat een gedeformeerd wereldbeeld. Een leuk gevonden momentopname van de selectief gevonden logische feiten, die doorgaans geen stand houden in de empirische praktijk. Maar u kunt wel voor uw vermeende aangeboren rechten blijven vechten.

Want niet iedere burger wil eerlijk met anderen concurreren, want een eens verkregen voorkeurspositie geeft u niet zomaar weg. U wilt weliswaar sportief en democratisch aan de wereld overkomen, maar als een sympathieke scheidsrechter in uw voordeel beslist of als het balletje door toeval in het gewenste doel rolde dan hebt u in uw ogen wel terecht wat terrein gewonnen.

En als u aan dat unieke baantje tot u kwam, doordat u op de dezelfde studentenvereniging had gezeten als uw leidinggevende, dan was die traumatische ontgroening toch niet voor niets geweest. Evenals de collegedictaten van bijklussende studiegenoten die u doorgaans goed uitkwamen als u tijdens de hoorcolleges uw roes nog uitsliep. Want zo haalde u de eindstreep uiteindelijk wel. Zo'n goede good old boys traditie geeft u dus niet zomaar op.

Sociale leerprocessen

Hoe werkt zo'n sociaal leerproces in ons brein? De variatie die we in de wereld aantreffen probeert ons brein te duiden door allerlei associaties aan te brengen tussen categorieën die we via onderwijs en ervaring al kennen. Enkele categorieën en hun duidingen zijn aangeboren, maar de meeste kennis wordt u aangeleerd door te leren uit de praktijk, inclusief uw ervaringen met straf of beloning door ouders, mentoren, managers en andere belangrijke anderen. De angst voor heksen, moslims, kapitalisten of communisten is vrijwel zeker cultureel bepaald, maar de angst voor slangen is aangeboren.

Op cellulair niveau begint ieder leerproces met verhoogde activiteit van al bestaande neuronale verbindingen, maar omdat die neurale opwinding veel energie kost, worden de meest actieve verbindingen via het aanmaken van nog efficiëntere verbindingen geautomatiseerd. Op die manier ziet het geoefende oog van een automonteur al snel wat er onder de motorkap gebeurt, terwijl het voor een leek nog een raadsel is. Want leken kennen de daar geldende logische verbanden niet. En zo ziet een ervaren astroloog zaken in uw horoscoop die gewone mensen niet zien. En na een snelle oplossing van uw probleem kunt u weer verder.

Onze hersenen zijn plastisch, ze kunnen nieuwe verbindingen aanmaken of weer afstoten, naar gelang u ze vaak genoeg of niet meer gebruikt. En of nu piano speelt, overvallen pleegt of puzzels oplost, het is gewoon een kwestie van vaak doen. Hoe vaker u iets doet, des te gemakkelijker verloopt die actie. Maar als u door een langdurige hospitalisatie, gevangenschap of luiheid niet meer oefent, kunt u verworven vaardigheden kwijtraken. Eenmaal in de gevangenis gezet kunnen boeven geen roofoverval meer plegen. Hopelijk leren ze hun slechte gewoonten dan snel af. Maar als ze in die afgesloten gemeenschap weer allerlei foefjes en geitenpaden van elkaar leren, zoals gebruikelijk is bij succesvolle managers in het hogere segment, dan proberen ze later weer wat anders uit.

Want leren doen we in de praktijk niet zo zeer door feitenkennis in ons hoofd te stampen, maar via imitatie, trial en error. En iedereen heeft daar weer andere ervaringen mee opgedaan. Zo kunnen opvoeders vrome woorden uitspreken, maar in de praktijk toch iets anders doen. Maar het non-verbale gedrag is toch wel wat de leerlingen van de opvoeders opsteken. Dat maakt opvoeden ook zo lastig. En daar komt nog bij dat veel aspecten van het leerproces onbewust zijn.

Door iets goeds, middelmatigs of sociopathisch vaak te doen worden de zenuwbanen en hun synapsen (schakelingen) in uw slaap zo ingesteld dat de u net als een geoefende zakkenroller de benodigde hersencellen op het juiste moment kunt afvuren. U hoeft die actie dan niet meer met veel wilskracht in opperste concentratie bewust uit te voeren, want eenmaal aangeleerd verloopt het associatieproces grotendeels in de automatische piloot. U hoeft dat automatische proces slechts wat bij te sturen. En soms moet keihard op de rem staan als u al te impulsief graaide in een verkeerd door u verkeerd ingeschatte situatie. Want in de Hof van Eden leven we niet meer. Niets ligt nog gratis voor het grijpen in een supermarkt met Chinese bewakingscamera's met gezichtsherkenning.

Door regelmatig te oefenen, zowel fysiek als in de verbeelding, leren kinderen en volwassenen zich allerlei vaardigheden aan. En die vaardigheden verlopen daarna in de automatische piloot. Een astroloog vertoont u dan zijn astrologische kunstjes, een turner de capriolen op zijn gebied. En deskundigen op ieder gebied kunnen u hun kunstjes uitleggen of als u dat niet snapt het simpel voordoen, zodat u ziet hoe goed het werkt in hun praktijk. Ik doe een Flik Flak en kom toch weer op mijn pootjes terecht. En zo kunt ook met mentale kunstjes pronken.

Een kleuter kunt u nog van alles wijsmaken, want een kleuter leert onbewust door imitatie en gelooft de Walt Disney film die hij op televisie ziet. De kleuter fantaseert dan dat hij net als Peter Pan even kan vliegen. Maar al snel is hij dat inadequate voorbeeldgedrag weer kwijt, want een kleuter leeft vooral in zijn grandioze hier en nu. Op kleuterleeftijd heeft ieder kind ADHD kenmerken, want de prefrontale cortex is nog onrijp. Logische verbanden kunnen kleuters nog niet bevatten. Vandaag zeggen ze dit, morgen weer wat anders. Het is maar net hoe hun dagkoers is. Ze zijn nog niet schoolrijp. Een Flik Flak zit er nog niet in, want ook hun motoriek is nog veel te houterig. Maar via gebrul of een glimlach iets bij hun ouders afdwingen kunnen ze wel:

De prefrontale cortex is betrokken bij cognitieve en emotionele functies als beslissingen nemen, plannen, sociaal gedrag en impulsbeheersing.

Kleutergymnastiek richt zich daarom op meer elementaire vaardigheden als rennen, stoppen, knippen en plakken, die ook volwassenen zich weer eigen moeten maken als ze uit een langdurig coma ontwaken. Dan moeten kunstmatig in leven gehouden personen met behulp van een ergotherapeut weer allerlei foefjes over hun lichaam leren. En dat is figuurlijk soms ook het geval bij mensen die na jaren in de automatische piloot te hebben geleefd opgebrand raakten. Ze deden plichtsgetrouw wat ze moesten doen, maar raakten het contact met het spelende kind in zichzelf (homo ludens) kwijt.

Vanaf het zevende de levensjaar gaan kinderen logisch nadenken. Dat begint met het nadenken over concrete zaken die kinderen objectief kunnen zien en voelen. Door over concrete zaken na te denken en ermee te spelen krijgen kinderen al snel door dat Piet en Sint niet door de schoorsteen kunnen gaan. Maar als hun meer ervaren ouders iets metafysisch voor vanzelfsprekend houden, iets dat ze niet zelf even kunnen uitproberen - opa is nu in de hemel - dan zal dat wel zo zijn. Want daar is abstract denken voor nodig dat ze nog niet beheersen.

De mens is in tegenstelling tot een reptiel een kuddedier, die soortgenoten nodig heeft om kunnen te overleven. We overleven niet lang met onze aangeboren hap en snaai mentaliteit of vecht of vlucht instinct als die praktijk misgaat. Succesvolle zoogdieren gebruiken wijze grootmoeders om effectieve paden af te bakenen. We kunnen beter niet alles zelf uitproberen, maar vertrouwen op de wijsheid en ervaring van belangrijke anderen die onze leefomgeving kennen. En niet toevallig werden zorgzame zoogdieren als walvissen en olifanten de grootse dieren op aarde. En ook de mens behoort tot die categorie, hoewel het matriarchaat al vroeg bij ons werd afgeschaft. Want als kuddes botsen vanwege ruimtegebrek, nemen dominante mannetjes het over.

Als jong en onervaren kind vertrouwen we op de wijsheid en liefde van onze ouders en familieleden. Want die doorliepen dat pad al eerder voor ons. Als we ouder worden gaan we af op we de meningen van vrienden, leraren en andere voorbeeldfiguren, die we in het ideale geval ook nog eens zelf kunnen kiezen. Maar als we later in het echte leven boeven en tirannen ontmoeten, dan hebben te maken met hun normen en waarden. Ook al zijn die volgens uw inzichten onjuist. En dan kunt u daar wel tegen in opstand willen komen, maar in uw eentje lukt u dat nooit. U moet dan wel bondgenoten zoeken, ook al is het maar een moreel referentiekader in Uw Geest.

Mentale en sociale veranderingsprocessen gaan niet zo snel. U kunt uw hoofd niet zo maar na een nachtje slapen resetten zoals een computer doet na een belangrijke update van het besturingssysteem. En dat is maar goed ook. Voordat u het weet wordt u misleidt en nemen anderen de controle van uw brein over. Zo'n innerlijke transformatie is een langdurig proces met aan astrologen welbekende valkuilen:

In het achtste huis van schorpioen worden uw veronderstellingen over uzelf en de wereld diep beproefd. Wat niet van waarde is wordt achtergelaten of getransformeerd in iets anders. En daaruit ontstaat de hogere filosofie van het negende huis - tegenover - maar ook met respect voor de empirische feiten uit het derde huis. Daarna volgt de confrontatie met de aan plaats en tijd gebonden wetten en regels van het tiende huis, waar we soms uit moeten breken via gelijkgezinden uit het elfde huis, omdat het in ons eentje niet meer lukt. Dat elfde huis kan daarom zowel tot zegenrijke vriendschappen als tot bekrompen groepsdenken voeren.

En daarna volgt het moeilijk te definiëren mystieke twaalfde huis. Misschien vinden we daar wel iets terug van de wijsheid van Socrates, die ruiterlijk toegaf niets te weten, maar toch op zoek bleef gaan naar het ware en het goede, zonder iets of iemand bij voorbaat uit te willen sluiten. Misschien is het twaalfde huis daarom wel het vierde kennishuis, waarin uw negende huis overtuigingen ditmaal worden beproefd met behulp van controlegroepen en u een dialoog moet aangaan met de vergeten rest. En dan blijkt uw op ervaring en van horen zeggen hoger weten toch wat beperkter te zijn dan u eerder had gedacht.

Waarom zijn gedragsverandering en transformatie zo moeilijk? Niet zozeer uw persoonlijke overtuigingen en ervaringen, maar vooral de normen en waarden van belangrijke anderen bepalen doorgaans de keuzen die u in uw leven maakt. Het kost immers veel mentale energie om tegen de stroom in te gaan als uw autonome deeltjesgedrag en kritisch denken niet echt worden gewaardeerd. Maar complimentjes krijgen door blijkbaar nogal wiedes feiten snel in te zien (accepteren) wil ieder mens wel krijgen. En daarom blijven ook bij ogenschijnlijk volwassen mensen die uit eigen ervaring logisch gezien veel beter zouden moeten weten, slaafs aangeleerd imitatie-en en kruipgedrag nog wel bestaan.

Op de middelbare school begint het abstracte denken. U kunt dan in uw verbeelding redeneren over allerlei denkbare zaken door geestelijk te jongleren met aangeleerde beelden, metaforen en vergelijkingen. En die beelden, metaforen en vergelijkingen verschillen per cultuur en stroming. U kunt met het abstracte denken alle kanten op. Denk maar aan de verschillende bijzondere scholen die les geven op basis van een geloof, levensovertuiging of een onderwijsconcept.

Terwijl scholieren al die weetjes aanleren rijpt hun brein. Zolang hun prefrontale cortex nog niet rijp is, zijn ze extra gevoelig voor desinformatie, drugs en andere verstoringen van het evenwicht, zoals ook een onrijpe democratie zonder goed werkende instituties kwetsbaar is voor agitatie en desinformatie. Want uw manier van denken, geweten en focus op de werkelijkheid moeten zich nog ontwikkelen. En dat gebeurt na de puberale groeispurt niet meer op een kwantitatieve manier, maar op een kwalitatieve manier.

Een puber denkt nog in zwart-wit termen, is fel voor of tegen iets, want de puber moet zijn identiteit nog vormen. En dat begint op het schoolplein en in het gezin. Maatschappijleer en godsdienst vinden ze stomme vakken en welk vak eigenlijk niet, als ze ook met idolen op Tik Tok kunnen dwepen. Maar adolescenten (16-21 jaar) raken op de buitenwereld georiënteerd. Ze krijgen stemrecht en moeten een beroep of opleiding kiezen. Ze ontwikkelen hechte vriendschappen met leeftijdgenoten en gaan in besloten kring over hun ervaringen spreken. Want hoe zit die wereld nu echt in elkaar?

Op een hogere school of tijdens een nascholingscursus blijken de u eerder aangeleerde verhalen toch weer gecompliceerder in elkaar te zitten dan u had gedacht. U dacht nog teveel in oppervlakkige etiketten, simpele redenaties en restanten van groepsdenken, die achterhaalde voorstellingen van zaken bleken te zijn. En dan komt u in aanraking met het lastig voor ons ego te verteren feit dat wetenschappers het hoe en waarom van veel zaken nog niet weten, omdat er nog te weinig onderzoek naar is gedaan.

Maar dat stond om didactische redenen niet in uw schoolboeken vermeld. Want waarom zouden kinderen de dorre feiten uit hun schoolboeken nog willen bestuderen als hun grote vragen daarmee niet worden beantwoordt? Om die reden geven ouders en leraren het beste antwoord dat ze kunnen bedenken op al die metafysische vragen van hun kinderen. Ook al weten ze het antwoord niet. Maar als ze eerlijk aangeven dat ze het niet weten, dan gaan uw kinderen bij betweters te rade, terwijl ze alleen maar om wat aandacht vroegen.

Op zich is onze neiging tot categorisering niet verkeerd. Correct tussen goed en kwaad discrimineren is een kwestie van overleven. En of u een MLK of Dolle Mina kunt vertrouwen is een terechte vraag. Want wilden ze niet uw maatschappelijke orde verstoren? Daarom werden ze in de gaten gehouden, gediscrimineerd en gemarginaliseerd. Zolang ze nog niets hebben misdaan kan justitie die oproerkraaiers niet opsluiten, maar hen in een hokje plaatsen, op hun tekortkomingen wijzen of hun verhaal straal negeren kan een rechtschapen burger nog wel.

Maar kunt u met al die commotie nog wel op uw eigen oordeelsvermogen vertrouwen? Daar gaat het nog wel eens mis, als we bevooroordeeld denken. Want typisch maken vooroordelen deel uit van uw (sub)cultuur. En dat geldt dus ook voor het wereldbeeld van astrologen. Daarover ging Wat verwacht u aan te treffen?

Het antwoord op de vraag Wat verwacht u aan te treffen heeft vooral te maken met uw wereldbeeld, de wijze waarop u over “de wereld” denkt. En uw wereldbeeld hangt weer samen met uw opvoeding en ervaring. Daarom worden uw waarnemingen niet alleen gekleurd door wat in hemel en aarde objectief aantoonbaar is, maar ook door wat u vanuit uw wereldbeeld verwacht te kunnen zien. Uw denkende brein doet immers altijd uitspraken op basis van uw opvoeding, opleiding, afkomst of geloof in iets. En daar komt u niet zomaar van af. Maar hierdoor worden uw waarnemingen beïnvloed door allerlei vormen van vooroordelen. Of u dat nu wilt, doorhebt of niet.

Volgens astrologen bepalen uw geboortetijd (Zeitgeist) en de plaats van geboorte (cultuur) de essentie van uw wezen. Dat is de kern van het astrologische verhaal. En dat sociaal-demografische verhaal lijkt voor de langzame planeten wel eens te kloppen. Zo stelde ik in Enneagram en astrologie (2010) vast dat iemands vermeende enneatype (een bepaalde manier van denken) op basis van het geboortejaar redelijk goed te voorspellen was. En dat had te maken met verschillend groepsdenken van elkaar opvolgende generaties. En zo vond ik correlaties tussen combinaties van langzame planeten in teken en dominante geestelijke stromingen. Maar of het om een cyclisch proces ging of om puur toeval kon ik niet bepalen, omdat ik niet over data beschik om de situatie bij eerdere rondjes Pluto in teken te beoordelen. En zelfs al zou ik repeterende patronen aantreffen in zeg de laatste drie rondjes van Pluto, dan staat nog niet vast dat een vierde rondje Pluto zich ook zo gedraagt.

Maar voor de persoonlijke planeten in teken en planeten in huizen geldt weer een heel ander verhaal, omdat ieder individu in dat opzicht weer anders kan zijn. Of op zijn minst gelooft op grond van zijn uiterlijk, gedrag of horoscoop uniek meent te moeten zijn. Maar om zoiets objectief vast te stellen zou u net als een rechter, arts of psycholoog per geval met alle gevonden feiten en omstandigheden rekening moeten houden. Zo stellen artsen en psychologen hun diagnosen en stellen strafrechters bewezen strafbare feiten vast. Op basis van de gevonden feiten bepalen ze hun vervolgbeleid. Ze luisteren dus niet alleen naar het verhaal van de cliënt, maar doen een serieuze poging om het waarheidsgehalte van hun claims te toetsen. En dan blijken mensen toch minder uniek en autonoom te zijn dan ze ooit eens dachten.

Maar een astroloog tuurt slechts naar de horoscoop en correleert dat wat hij daar ziet met het verhaal van zijn cliënt. En dan volgt een astrologische duiding. Maar bedenk wel dat het slechts om associaties gaat en dat u net als een rechter, arts of psycholoog meer onderzoek zou moeten doen, voordat u iets op een deskundige manier kunt verklaren. Wat voor u een hamerstuk mag lijken te zijn, is zelfs voor uw beroepsgenoten nog geen uitgemaakte zaak. En zeker niet als er onenigheid bestaat over de discriminatiegronden, zeg maar de argumenten die er in een bepaalde zaak wel of niet toe zouden mogen doen. Zo kunnen er hele discussies ontstaan over astrologische uitspraken als: Rammen zijn agressief.

Want is die uitspraak nu gebaseerd op onterechte discriminatie of niet? Als uw astrologische verklaring met de op aarde gevonden feiten in een particulier geval lijken te rijmen dan voldoet u aan vereisten van de astrologische traditie en bent u hun held. Uw duiding trof de harten van uw toehoorders als een mieters sinterklaasgedicht. Maar wat als uw vooroordeel achteraf gezien niet klopt? Dan stuit u net als Rudolf Smit in zijn uitstekende artikel Moment Supreme op een door astroloog David Hambling genoteerd bekend empirisch probleem. Dat u met een beroep op de complexiteit van de individuele horoscoop altijd wel een uitvlucht kunt vinden:

[Hamlin] If I find a very meek and unaggressive person with five planets in Aries, this does not cause me to doubt that Aries means aggression. I may be able to point to his Pisces Ascendant, or to his Sun conjunct Saturn, or to his ruler in the twelfth house; and, if none of these alibis are available, I can simply say that he has not yet fulfilled his Aries potential. Or I can argue (as I have heard argued) that, if a person has an excess of planets in a particular sign, he will tend to suppress the characteristics of that sign because he is scared that, if he reveals them, he will carry them to excess. But if on the next day I meet a very aggressive person who also has five planets in Aries, I will change my tune: I will say that he had to be like that because of his planets in Aries.

Maar geldt dat ook na uitgebreider empirisch onderzoek? Door een beroep te doen op uw en andermans vermeende individualiteit - iedere horoscoop is nu eenmaal anders - sluit u de grote rest van de burgers voor wie dat niet geldt uit. Want iedere unieke horoscoop van een uniek mens is natuurlijke een logische uitzondering op de regel.

[Rudolf Smit] Hamblin complains that this makes astrology nonfalsifiable. It gives astrologers an inexhaustible reserve of easy explanations for even the most difficult of inconsistencies. And this is indeed how things go. Astrologers are masters at making persons fit their horoscopes. Because astrology cannot be untrue, it has to be true, hence they make it true. Just like Procrustes, the mythological innkeeper who made sure his guests would exactly fit their beds by either stretching them or chopping off their legs. Since astrology has to be true at all times, astrologers find it necessary to ignore unwelcome facts, even if those are produced by their own kind.

Maar wat zijn dan de empirische regels? Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Moderne astrologen associëren de planeet Uranus met revoluties en elektriciteit, want Uranus werd in roerige tijden ontdekt. En of dat eindtijd verhaal nu een zinnige associatie is of niet, zal ooit nader empirisch onderzoek naar de gevonden feiten eens kunnen achterhalen. Maar de slachtoffers van die roerige tijden hadden toen nog niets aan dat wetenschappelijke verhaal. Want het gebeurde in hun hier en nu.

En dan hebt u als redelijk denkend burger (babbelend ego) in uw favoriete bubble leven behoefte aan een snelle logische verklaring, omdat die nog onwetende empirische wetenschappen met al hun commissies en trage financieringsmethoden u beslist in de steek lieten. Stel u hebt nu long-Covid, dan wilt u nú een deskundig behandelaar. Ook al al is de wetenschap nog niet zover dat ze de pathogenese begrijpen omdat de door u benodigde deskundigen nog debatteren over de aard van uw problemen en de verdeelsleutels van het nog door hen te verrichten onderzoek. Maar wat hebt u daaraan? Niets, want u wilt nu een snelle oplossing voor uw probleem.

Maar lost een op empirische feiten georiënteerd vakastroloog dat empirische probleem voor logisch voor u op? Met een astrologisch gezien slimme verklaring en een voor u redelijk op maat gemaakt advies over de door u ontbeerde vitamines en edelstenen? Ik denk het niet. Maar het is wel een redelijk klinkend verhaal dat u weer op de juiste weg kan brengen.

Stel dat uw huisastroloog in Silicon Valley veel internet ondernemers en programmeurs met een burnout aantrof. En misschien zag hij bij een screenend onderzoek van hun horoscopen opvallend veel Uranische en Mercuriale aspecten. Dan kunt u geneigd zijn die hen vermoeiende internet revolutie met een overactive Uranus en Mercurius te associëren. Dan hebt u dat fenomeen astrologisch verklaard. Maar een scepticus zou zeggen, hebt u ook andere beroepsgroepen onderzocht? Hoe zit het met de huishoudsters? Hadden die daar ook last van? En op welke manier?

Zodra we controlegroepen gebruiken of experimenten uitvoeren die onze Aha belevenissen (stereotypen) kunnen weerleggen blijken intuïtieve aannames meestal op toeval of vooroordelen te berusten. Dat is de kern van het wetenschappelijke verhaal. De door astrologen veronderstelde relatie tussen het individu en zijn horoscoop werd nooit wetenschappelijk aangetoond. En biologen en volkenkundigen vonden nooit zoiets als het negroïde ras of de Bijbelse twaalf stammen van Israel. Het bleek slechts een discriminatie te zijn op onterechte gronden.

Biologisch gezien bestaan er naar hedendaagse wetenschappelijke inzichten binnen de soort Homo sapiens echter geen rassen.

Maar waarop berust dan het recht van orthodoxe Joden om Palestijnen systematisch te discrimineren? Veel discriminerende wetten en praktijken berustten op een soort collectief volksgeheugen. En vaak zijn dat de simpele mythen en vooroordelen van bevoorrechte groepen waarmee u zich bewust of onbewust identificeert:

Ik ben een man. Ik ben sterk. Ik heb een wapen in de hand. Jij bent een vrouw. Je bent aantrekkelijk. Je heb een mooie jurk aan. En dat zijn Palestijnen. Ze horen niet thuis in het aan ons Beloofde Land.

De al op onze kleuterschool aangeleerde schema's van man en vrouw zijn, onze vrienden en vijanden, zijn ingesleten stereotypen waar we ons op latere leeftijd niet meer bewust van hoeven te zijn. Maar uw automatisch ingesleten gedragspatronen kunnen later wel een zelfvervullende profetie worden. Getalenteerde vrouwen in mannenberoepen haken na reeksen negatieve ervaringen eerder af, als ze wel mogen meedoen, maar niet hun stem mogen verheffen. Dat anti-bitch beleid stond niet op papier geschreven, maar daarom werkt het juist zo sterk omdat u zich tegen ongeschreven of willekeurig toegepaste wetten moeilijk kunt verzetten.

Dergelijke ongeschreven wetten verklaren de grote verschillen tussen waar mensen oprecht in zeggen te geloven (idealen, waarden) en dat wat ze in de praktijk doen (normatief gedrag). En van al die ongeschreven culturele waarden en normen die uw brein beïnvloeden maken opportunisten gretig gebruik. Want met onze overdreven drang tot categoriseren en angst voor het onbekende laten mensen zich gemakkelijk manipuleren.

Discriminatie op basis van vooroordelen over ras, stam, geslacht, handicap, godsdienst en andere menselijke eigenschappen is dus een wijdverspreid maatschappelijk gebruik, waar zelfs naar objectiviteit strevende wetenschappers en rechters niet aan konden ontkomen.

Maar wie kent dan het hele verhaal? Niemand. Wetenschap bedrijven is nu eenmaal lastig. De wetenschap is net als de politiek altijd in beweging. Maar er zijn altijd wel betweters en helderzienden die hun manier van kokerzien als universeel holisme aanprijzen. Natuurlijk niet bij wetenschappers en onderzoeksjournalisten op hun vakgebied, want die doorzien dat spelletje wel, maar wel bij gewone leken.

En dat kunnen ook heel geleerde mensen zijn op een minder belangwekkend vakgebied. Want ook wetenschappers zullen hun geloof, hoop en liefde nog wel op iets concreets willen vestigen, bijvoorbeeld dat ze hun gestorven geliefden ooit eens in de hemel terug zullen zien. Maar een empirische wetenschapper kan u zoiets magistraals nog niet beloven.

This is astrology; it is not modern science. Einstein once said, "Science knows more and more about less and less."

Hoewel de opvoedkundige waarde van Rudhyars astrologische betoog gering is, is het toch wel een vermakelijk of vrolijk Donald Duck verhaal, dat u stimuleert om dan maar eens zélf na te denken over de werkelijkheid. Hoe zit het hele verhaal dan wel in elkaar? Waarom lijkt de astrologie soms te werken, terwijl het bij nadere beschouwing nooit kan kloppen?

Maar vanwege al die impliciete aannames van de astrologische manier van denken is ook niet gemakkelijk om Rudhyars droom, betoog of visie na te trekken. Intuïtieve gedachtensprongen die u niet kunt volgen, kunt u ook niet zomaar weerleggen. Misschien gaat wel om insider informatie. En daar kunt u niet tegen op gaan met uw argumenten.

En dat geldt ook voor ingewikkelde astrologische berekeningen die via intelligente algoritmen tot stand werden gebracht. Het kan wel eens waar zijn wat de sterren me nu vertellen, ook al zie ik het belang ervan nu nog niet in. Laat de Venus of Mercurius in mij er nog maar een nachtje over slapen. Morgen is er weer een dag. Maar de valkuil van die vele in mist gehulde kwesties is dat uw kritische denken er maar weer bij laat.

Genie komt tot u tijdens een droom. In hun dromen herhalen pianisten en turners de door hen ingestudeerde capriolen in de geest en worden in hun brein nieuwe wegen aangelegd. En die nieuwe verbindingen tussen hersencellen zorgen ervoor dat u dat u die oefening daarna in de automatische piloot kunt doen. Eenmaal aangeleerd vormen die probeersels de slimme algoritmen van uw brein.

Maar maken ze uw brein ook slimmer? Dat is maar weer de vraag. Het is leuk dat u een of ander een of ander kunstje leerde. Maar is uw deskundigheid of piek-ervaring tijdens een heldere droom ook relevant voor anderen? Dat is steeds maar weer de vraag.

Vroeg opstaan om met wilskracht nog harder te oefenen bleek voor pianisten en turners minder effectief te zijn dan goed uit te slapen. Want aan het eind van die nacht treden de dromen vaker op. En tijdens uw droom lost uw slimme onbewuste allerlei empirische problemen voor u op die u niet oplost als u te moe bent om er nog over na te denken. En daarom werken piekerschriften en avondgebedjes zo goed.

Eindeloos piekeren in de nacht heeft dus weinig zin, maar door u nog onbegrepen zaken tijdelijk met rust laten des te meer. Op die manier werd de wet van Archimedes in bad bedacht en vond Kekulé tijdens een droom zijn benzeenring uit.

Hij beweerde dat zijn ontdekking van de benzeenring te danken was aan een droom waarin hij een slang in zijn eigen staart zag bijten.

Maar als u helemaal niet meer piekert, oefent of kritisch nadenkt over onbegrepen zaken komt u ook niet verder. Dan bepalen anderen en toevalsfactoren de inhoud van uw brein. Maar waar u nu echt zelf voor staat, weet u niet meer.

Door mentale luiheid (Acedia) wordt uitstel afstel en beïnvloeden anderen ongemerkt uw brein. U kunt er meer over die zevende hoofdzonde lezen in Type 9: De vredestichter, een serie over het Sufi enneagram en astrologie. En het leuke ervan dat het niet gaat om door Sufi astrologen bedachte hypothesen, maar om op statistisch onderzoek gebaseerde algoritmen.

Negens zijn op zoek naar eeuwige rust en harmonie en mijden dus de confrontatie. Ze zijn lange tijd meegaand en stromen met de stroom mee. Van radicale veranderingen houden negens niet; ze vertoeven liever in een soort arcadia, een utopisch buitengebied waar mens en dier vreedzaam met elkaar vertoeven. En als dat in het hier en nu niet haalbaar is, trekken ze zich terug en verdoven zichzelf.

Volgens onderstaande aan Wikipedia ontleende tabel over de zeven Hoofdzonden van de Katholieke Kerk en de meer vrij denkende Grieken, heeft ieder vooroordeel ook zijn nadeel. Het voordeel van uw mentale luiheid en traagheid (Acedia), is dat u misschien dan ook de tijd neemt om aan uw minder bedeelde naasten te denken (Caritas).

Maar wanneer u reclameriedels en kletspraat op sociale media maar al te vaak aanhoort, zetten die zich als onbewuste vooroordelen in uw brein vast. En dan blijkt dat slimme onbewuste van uw brein waar u nog een nachtje over moest dromen toch weer niet zo slim te zijn. U koopt dan de volgende dag producten die u niet nodig hebt en gelooft in kleuterverhalen die logisch gezien nooit waar kunnen zijn.

Want niet iedereen is in staat om zijn dromen in de empirische praktijk te controleren zoals volgens de bijbelse verhalen Mozes eens kon doen. Maar stel dat er op dat moment geen geen toeval meer bestond, hoe zou u dat misschien eens verzonnen verhaal willen interpreteren? Als een - toeval bestaat niet - zinvolle mythe die u iets zegt hoe mensen als u in het leven staan? Ja, want dat is wel een mooi verhaal.

Dane Rudhyar verwierf met mooie praatjes applaus bij zijn volgers, zoals ook onbewezen uitspraken en symbolische gebaren van politici het goed doen. Diep in uw hart wist u het al. Dit ruimdenkend genie op zijn terrein - religie, voetbal, politiek - vat iets kort en bondig samen, een geheim dat gewone mensen nog niet kunnen bevatten. En dan voelt het aan alsof de apostel Paulus u persoonlijk toespreekt over de beloofde ontknoping van een groot mysterie (1 Korinthiërs 13:12):

Nu zien wij nog door een spiegel, in raadselen, doch straks van aangezicht tot aangezicht. Nu ken ik onvolkomen, maar dan zal ik ten volle kennen, zoals ik zelf gekend ben.

En spreek die diepzinnige woorden in een zaal vol aandachtige studenten maar eens tegen. Dan komt u als een onwillige dissonant over, een zwartkijker, die hun de waarheid niet wenst in te zien. En wordt u uit die gemeenschap gestoten. Dan moet u maar elders shoppen zoals de dolers uit Tolkiens Lord of the Ring. Maar voor fact checkers klinkt zo'n spiritueel verhaal als de zoveelste loze belofte van een Donald Trump, Vladimir Poetin of Xi Jinping. Is dat geen wishful thinking? Waar is die speculatie op gebaseerd? Moeten we de uitkomst van dat mysterie maar geduldig afwachten zoals in het bekende lied van Michel van der Plas?

Stil maar, wacht maar, alles wordt nieuw, de hemel en aarde.

Veel astrologen zien de astrologie als een manier om tot zelfkennis te kunnen komen. En dat lijkt mij inderdaad de belangrijkste functie van kabbala, astrologie en andere praktische vormen van metafysisch denken te zijn. Ze stimuleren u om op andere manieren naar uw plaats in de wereld te kijken en meer oog te hebben voor de raadselen van ons bestaan. En bovenal kunt u er zelf mee experimenteren. Maar dat kon u als kind niet niet met het opa is nu in de hemel verhaal.

Een door opvoeding en traditie ingesleten geloof met achterhaalde waarden en normen raakt u na het bestuderen van alternatieve visies gemakkelijker kwijt. Want het heeft weinig zin om in antieke zienswijzen te blijven geloven, als hun waarheid zich nog maar aan een paar stervelingen heeft geopenbaard. Als miljoenen gelovigen al twintig eeuwen op de Dag des Oordeels zitten te wachten, mogen de verwachtingen van hun apostelen best wel wat worden bijgesteld.

Maar aan de andere kant heeft het ook eeuwen geduurd voordat de slavernij werd afgeschaft en vrouwen kiesrecht kregen. Inmiddels zijn die vrijheden door subtielere vormen van onderdrukking vervangen. Wat dat betreft gebeurt er niet nieuws onder de zon. Maar wat al die kwesties met elkaar gemeen hebben is dat ze met al dan niet redelijke argumenten gepaard gingen die de moeite waard zijn om te bestuderen.

Kritische dialoog

> Top <

Het is lastig om u van uw dierbaar geloof te distantiëren, als uw voorgangers zich als wijzen aan het publiek presenteerden, terwijl hun woordenspel in uw perceptie veel te snel ging en allerlei voor u belangwekkende zaken aldoor werden genegeerd. Hoe controleert u dan hun verhaal? Bent u dan naïef en onwetend of zijn uw opvoeders en leraren dat? Is het meer een didactisch of communicatief probleem of spelen emoties of particuliere belangen een leidende rol? Feiten zijn feiten, maar hun definities en context kunnen voor iedereen enorm verschillen. En dat is maar al te vaak weer cultureel bepaald. Zo is voor Christenen de bijbel het heilige Woord van God. En daar handelen ze met hart en ziel naar. Maar voor meer sceptisch ingestelde lieden zijn het maar heilig verklaarde woorden. Die denkt: Jaweh, Allah of Brahamn, het is allemaal een pot nat.

Als emoties of verholen eigenbelangen een rol bij meningsverschillen spelen, kunt u over religeuze kwesties argumenteren totdat u er dood neer bij valt. U krijgt ooit een hartinfarct of wordt het slachtoffer van een speciale operatie van een of andere tiran. Zo'n strijd valt rationeel nooit te beslechten. Uiteindelijk is er een derde partij voor nodig, zoals een rechter of een mediator, om de verschillende belangen tegen elkaar af te wegen. Maar bij gebrek aan kennis van uw kant moet u natuurlijk nog harder zelf harder studeren. En als u daarin vastloopt, kunt u maar beter uw leraar of leider op de door u ervaren inconsistenties in zijn betoog wijzen. U begrijpt zijn eenzijdige voorstelling van zaken niet meer. i,

Die de gevestigde normen en waarden bevragende attitude is onderdeel van iedere hogere Bildung, het proces dat u helpt om een meer volwassen mens te worden door voor u zelf te leren denken. En dat is wat anders dan klakkeloos oude wijsheid voor nogal wiedes aan te nemen. Uw kritische denken helpt niet alleen u, maar ook uw leermeesters om scherper te zien en beter hun woorden te formuleren. Iedereen moet bereid zijn om te luisteren naar anderen die blijkbaar nog niet zo ver zijn als u. Want zonder bescheidenheid wordt u geen meester in uw vak.

Zonder zo'n kritische dialoog met hoor en wederhoor maakt iedere leerling weer zijn eigen versie van het oorspronkelijke verhaal, de vervorming die we zien als mensen elkaar klakkeloos verhalen doorvertellen. Bij het doorgeven van exacte maten en wiskundige formules zal dat minder snel gebeuren, maar bij het gebruik van ruim op te vatten woorden en symbolen ligt het gevaar van vervorming van de originele boodschap altijd op de loer. Om die reden zetten de ouden hun verhalen het liefst op rijm. Omdat fraaie en welluidende poëzie met metriek en rijm nu eenmaal gemakkelijker te onthouden te zijn dan de door empirici gevonden ongerijmdheden.

Maar we zien ook dat lokale machthebbers de geschiedenis herschrijven. Hervorming of verrijking noemen ze dat. En dat kan lokaal in een klaslokaal gebeuren, maar ook op de vrije markt of via de staatstelevisie. Groot of klein, uw leiders kiezen doorgaans het verhaal, dat hen het beste uitkomt en doen daar het liefst nog een schepje bovenop. Of ze relativeren een al te sterk verhaal om zelf als realistische denkers over te komen. Het is maar net het soort waarheidsvinding waar de spirituele markt van dat moment behoefte aan heeft.

Maar op die manier maken veel mensen een potje van het oorspronkelijke scheppingsverhaal dat de grote pottenbakker eens voor ogen had. En dat kunnen best wel sterke verhalen zijn als ze van gebrek aan openheid in een mysterieschool of van internet bubble profiteren. Achter gesloten deuren kijken buitenstanders niet meer mee, tenzij iemand opeens kwaad wordt, eruit stapt en gaat lekken. Maar die nestvervuilers kunnen natuurlijk wel op sancties rekenen.

Als uw leraar u na een kritische vraag als een onoplettende domoor bestempelt, dan kunt u hem op de grote filosoof Socrates wijzen, die als enige wijze in Athene doorhad dat hij eigenlijk nog niet zoveel wist. En niet toevallig waren het de vrouwen uit zijn leven, van een profetes uit Delphi tot de meer profane Xantippe, die hem hier aldoor op hadden gewezen. Om die simpele reden kan een dialoog met de traditioneel minder bedeelden, zoals vrouwen, kinderen en slaven ook voor machthebbers nog wel eens van meerwaarde zijn. Want meestal zullen ze hun verheven inzichten nog wel wat moeten bijstellen.

Argumenten die een nobel mannelijk publiek op de agora goed bevallen, kunnen in achterstandswijken of bij u thuis nog wel eens averechts uitwerken. Ik denk dan aan de niet door Plato gepubliceerde, echtelijke twisten van Socrates met zijn jonge vrouw Xantippe, die zijn eeuwige waarheden weer vanuit een geheel ander gezichtspunt bekeek. Ze beleefde het vanuit een in de Atheense mannenwereld ongehoord feministisch perspectief. En zo nu en dan gaf ze haar eega een verfrissende opkikker in zijn zoektocht naar het wonderbaarlijke, zoals we kunnen zien we in de leerzame ets hiernaast van Otto van Veen (1607) over hun huwelijksbootje. En Socrates kwam dan weer met zijn voeten op de aarde terecht.

De minder bedeelden hebben blijkbaar een heel andere kijk op de wereld dan de bevoorrechte heren en filosofen en dat maakt de samenwerking met hen een stuk lastiger. Moet een heer van stand ze negeren, uitroeien of anderszins monddood maken? Dat laatste klinkt misschien wat grof en onbeschaafd, maar zo kwamen de grote wereldreligies en beschavingen uiteindelijk wel tot stand.

De door Aristoteles in keiharde deductieve logica onderwezen Alexander de Grote was bepaald geen lieverdje voor andere beschavingen. Een door hem belegerde stadstaat kon kiezen tussen verwoesting of overgave. Wie niet meewerkte aan zijn Hellenistisch Plan werd gedood of tot slaaf gemaakt. En wie zich overgaf werd in het gunstigste geval een belastingbetalende onderdaan van degene die hem met geweld het nieuwe normaal opgedrongen had.

En ook de verheven keizer Constantijn de Grote, die het Christendom in Europa vestigde door het tot staatsgodsdienst te maken, stelde zijn doop met opzet uit, zodat hij nog een tijdje door kon gaan met het vermoorden van zijn opponenten. Onder het motto van de jonge kerkvader Augustinus die tot God bad: “Geef me kuisheid en matigheid. Maar nu nog even niet”. Deze staatslieden hadden blijkbaar grote moeite met het tragische “Uw wil geschiede” van Socrates en Jezus, die zich geweldloos schikten in hun lot.

Wat is hier aan de hand? Hoe konden zulke despoten ons ooit beschaving bijbrengen? G'ds wegen zijn wonderbaarlijk leerde ik op school. Want over die ene zondaar die zich vlak voor zijn dood bekeerd, zullen de Hemelen juichen. Maar hun inkeer komt doorgaans te laat. En dat was wrang voor de vele slachtoffers van hun schrikbewind. Om dat goed te maken bedacht Plato een reïncarnatieleer en ook Constantijn beloofde bekeerlingen gratis bier in het hiernamaals.

Maar wie geeft nog om de details van nu niet meer te achterhalen historische feiten? Door de vervorming van die verhalen in de tijd zijn de oorspronkelijke feiten en omstandigheden niet meer te achterhalen. En bij de verkondiging van een goede boodschap heiligt het doel de middelen. Daarom zijn van alle boeken, de heilige boeken het minst betrouwbaar. Het publiek kent slechts de vlot leesbare eindversie ervan, maar niemand weet hoe het eens begon.

Christenen vertrouwen blindelings op de boeken van de twaalf apostelen uit hun Nieuwe Testament, discipelen die naar eigen zeggen nog bij Jezus zelf aan tafel hadden gezeten. Blijkbaar gaat het dan om informatie uit de eerste hand. Maar dat vissers en handwerkslieden in die tijd analfabeet waren, wordt u tijdens de catechisatieles niet verteld. Maar vrijwel zeker zijn die bijbelboeken geschreven door spookschrijvers, zoals zoveel boeken uit de Oudheid en Middeleeuwen.

En nog steeds stuiten burgers en journalisten op mannetjesmakers en persvoorlichters, die hen op het verkeerde been willen zetten. Met die empirische dierenwereld van list en bedrog (voorstelling) hebben we steeds te maken. Dat was het probleem waar Plato al mee worstelde evenals zijn leerling Aristoteles. De opinies van verhalenvertellers (meningen) leiden dan weliswaar de blinden, maar zelfs hun valse geruchten (probeersels) voelen voor u vertrouwder aan dan eerlijk toegeven dat u het eigenlijk nog niet weet. En zeker als gaat om voor u belangrijke waarden als geloof, hoop en liefde en de sociale identiteit waarmee u zich identificeert.

Geschiedenis wordt zo een geschiedenis van verholen of evidente valsheid in geschrifte, het cyclisch vervormen van ideeën en gebeurtenissen, om zaken te verhullen of te verbeteren, zonder dat we nog kunnen uitgaan van de inhoudelijke juistheid ervan. En bij dat goedbedoelde veredelingsproces ontstaan regelmatig wonderverhalen over metafysische plofkippen en andere gedrochten waar iedere redelijke balans in ontbreekt. Waarom zou u zo'n wonderverhaal nog willen lezen? Omdat er een enorme behoefte aan is. Sterke verhalen blijven bestaan zolang er een markt voor is, zoals bij sterke drank en opiaten. En hoe groter de menselijke nood en onzekerheid is, des te sterker wordt onze behoefte om met een door anderen gedeeld geloof verzet te kunnen bieden tegen een onredelijk ogende werkelijkheid. En toch moet het anders zijn, zeggen we dan.

Lieve Mona en andere bronnen van kennis

> Top <

Het gevoel van “ik kan het niet meer volgen” overkwam mij als scheikundestudent tijdens de lessen kernfysica eind jaren zeventig, maar ook wel in de kerk of tijdens een politiek debat. Dat gaf mij een soort Kick inside zoals de zangeres Kate Bush (1957) haar spirituele wake-up call op jonge leeftijd verwoordde. Ik koos als lid van haar Verloren generatie (1956-1970) uiteindelijk voor een meer praktische studie en werd sociaal geneeskundige.

Ook wel: Generatie Nix of Generatie X. De verloren generatie kreeg te maken met massale jeugdwerkeloosheid en maakte vanwege het gevaar van soa's het einde van de seksuele vrijheid mee. Er werd geëxperimenteerd met verschillende samenlevingsvormen (niet meer direct vanuit het ouderlijk huis trouwen). Kwaliteit van het bestaan werd belangrijker, wat gevonden werd in de vorm van parttime werken, tweeverdienen of anderhalfverdienen. De levensstandaard steeg. Over het algemeen is deze generatie praktisch ingesteld, zelfredzaam, relativerend en is ze, hoewel opgevoed tot idealisme, door de maatschappelijke omstandigheden gestuurd richting een no-nonsensementaliteit.

In de sociale wetenschappen is de vraag óf en hóe vaak iets werkt, bijvoorbeeld het tonen van een glimlach of een complimentje, belangrijk dan de vraag hóe het precies werkt. En ook in de dagelijkse praktijk gaat het meer om de toepassing van praktische kennis, dan dat u weet wilt hebben van al die onderliggende biochemische en fysische processen. De oppervlakkige schijnwereld van de zichtbare fenomenen is al ingewikkeld genoeg. Laten de deskundigen in hun ivoren torens maar over de details van hun theoretische modellen twisten, voor leken is het nuchtere advies van een wijze vrouw als Lieve Mona al goed genoeg.

We staan er zelden bij stil, maar ieder gevonden feit wordt door meerdere definities bepaald en over die definities kunnen geleerden al eindeloos debatteren. En op het deeltjesniveau van de exacte natuurwetenschappen kan geen mens het hele plaatje nog overzien. Dan is een elementaire deeltje weer hier, dan weer daar en ondertussen verandert het soms van gedaante. Om al die moleculaire processen op ieder moment voor ieder individu in iedere cel na te pluizen is ook voor een legioen wetenschappers ondoenlijk. Daarom concentreren artsen zich liever op het globale plaatje als ze de concentratie van stoffen uw bloed nakijken. En dat reductionisme werkt in de empirische praktijk best goed. Artsen en psychologen kunnen er rake voorspellingen mee doen als ze de gevonden feiten slim met elkaar combineren.

Die empirische methode die met de wet van de grote getallen werkt, staat in schril contrast tot de werkwijze van charlatans die de betekenis van ieder detail uit uw horoscoop of van uw handlijnen voor u persoonlijk menen te weten. Ze kunnen er slechts over speculeren en hopen u dat u hun pseudowetenschappelijke kletsverhaal voor lief neemt. En dat gebeurt in de praktijk best wel vaak, zoals ook gedesillusioneerde kiezers voor de valse beloften van populistische politici ontvankelijk zijn:

Pseudowetenschap is de benaming voor een stelsel van opvattingen, uitspraken, of handelingen dat de toets van een wetenschappelijke methode niet doorstaat, maar waarvan aanhangers toch beweren of suggereren dat het om wetenschap gaat. Gepresenteerde resultaten van pseudowetenschap kunnen niet bevestigd worden. Het kan gaan om het imiteren van wetenschappelijke uiteenzettingen en verklaringen, zonder dat er onderzoek volgens wetenschappelijke protocollen (zoals dubbelblind onderzoek) aan vooraf is gegaan.

Wie de simulatie hiernaast ^(bron) bestudeerd van de banen van vijf deeltjes die botsen met 800 andere willekeurig bewegende deeltjes ziet hoe complex zo'n interactie in twee dimensies al is. Daarom vindt er in de empirische wetenschap altijd een reductie plaats. Natuurkundigen en sociologen onderzoeken liever de kenmerken van groepen deeltjes, dan de exacte handel en wandel van individuele deeltjes en personen. Ze meten dus liever de druk en de temperatuur van een gas, dan dat ze gedetailleerd ingaan op de individuele Brownse bewegingen van de triljoenen individuele moleculen die de druk en de temperatuur van dat gas bepalen. Want op ieder moment kan zo'n molecuul weer ergens anders zijn. U loopt aldoor achter de feiten aan als u veranderlijke toestand in een orgaan, cel, organel op biomoleculair niveau wilt onderzoeken:

De brownse of browniaanse beweging is een natuurkundig verschijnsel, in 1827 beschreven door de Schotse botanicus Robert Brown bij onderzoek van stuifmeelkorrels in een vloeistof onder de microscoop. Hij merkte op dat de deeltjes, hoewel bestaande uit dode materie, een onregelmatige eigen beweging vertoonden en volgens een toevallig aandoend patroon in alle richtingen weg konden schieten. Wanneer deze aaneenschakeling van minuscule toevallige verplaatsingen lang genoeg duurt, verplaatst een dergelijk deeltje zich geleidelijk. Deze grillige beweging wordt ook wel een dronkemanswandeling (random walk) genoemd.

Maar kunt u met zo'n fundamenteel gebrek aan gedetailleerde kennis over uw hier en nu nog wel iets over een deel van de kosmos zeggen? Jazeker. In ieder geval wel over dat deel van de werkelijkheid dat u kunt overzien en waar u ervaring mee hebt opgedaan. U moet dan wel expliciet aangeven waarover u iets redelijkerwijs over kunt zeggen. Bijvoorbeeld dat u als weervoorspeller een uitspraak kan doen over het te verwachten gedrag van een wolkenfront in een bepaalde regio, maar geen uitspraken kunt doen over individuele druppels, laat staan over de afzonderlijke moleculen binnen die regendruppels. En dat voorbehoud is inmiddels zo vanzelfsprekend, dat geen weerman of -vrouw dat nog expliciet hoeft te vermelden. Maar in andere, bij het grote publiek minder bekende branches van wetenschap, zijn volgens de reclamecode commissie nog steeds disclaimers nodig. Bijvoorbeeld dat lenen geld kost en dat dividenden niet gegarandeerd zijn. Maar voor individuele geloofsovertuigingen geldt deze verplichting niet. Daar geldt de vrijheid van meningsuiting.

De stochastische uitspraak van een meteoroloog komt er in de praktijk op neer dat in een gebied met een 80 % kans op regen niet iedereen diezelfde dag nat wordt. Maar ook in een gebied met slechts 10 % kans op regen per week, zal op termijn iedere boom toch wel wat regen ontvangen. Daar kunt u empirisch gezien op rekenen. Maar waarom de ene boom veel langer dan een andere boom op regen moet wachten, dat kan geen meteoroloog u vertellen. Want empirische wetenschappers doen slechts aan kansberekening. Ze zeggen u slechts iets over de gemiddelde uitkomsten in een bepaalde tijdspanne. Maar niets over dat u voor u belangrijke flitsende moment. Want daar is zelden voldoende onderzoek naar gedaan. Maar als het gaat om de op de juiste moment afgeschoten militair ingezette bommen en granaten is veel kennis voorhanden. Want despoten en tirannen sponsorden met uw belastinggeld de door de wapenindustrie benodigde empirische kennis.

Vanwege die fundamentele onzekerheid op het individuele niveau, modderen wetenschappers maar wat aan via trial en error van simpel leren uit de praktijk tot experimenteel onderzoek in laboratoria. En dat proces verloopt met vallen en opstaan. In de biologische en culturele evoluties ging het ook al op die manier. Maar ondanks die levendige dynamiek ziet ieder levend wezen er vaak nog wel herkenbaar uit. Want als dat object uit zeer veel moleculen bestaat, zullen die gemiddeld gezien toch wel bij elkaar blijven staan. Pas na de dood overwint de entropie het en drijven de moleculen van levende wezens definitief uit elkaar. Om elders weer andere morfische patronen te vormen, zoals de willekeurig door elkaar geschudde ijzervezels in een magnetische veld:

In de fysica en de elektriciteitsleer is een magnetisch veld een veld dat de ruimte doordringt en dat een magnetische kracht op bewegende elektrische ladingen en magnetische dipolen uitoefent. Magnetische velden omgeven elektrische stromen, magnetische dipolen, en veranderende elektrische velden.

Hoe brengt de Kosmos orde en regelmaat in die ogenschijnlijke Chaos aan? Dat is de grote vraag van wetenschappers en filosofen. Biologen spreken van zeldzame adaptieve genetische mutaties, tegen een achtergrond van fysiologische homeostase. Sociologen hebben het over culturele revoluties en perioden van consolidatie, maar ook astrologen hebben daar hun ideeën over. Zo brengen astrologen uw gevoelsleven in verband met de snel wijzigende gedaanten en transits van de maan. Maar grote veranderingen in uw gevoelsleven beslaan doorgaans vele maanden. Uw eerste glimlach komt al na vier tot zes weken tot stand, ook al zijn uw ouders monsters. Dat is in de elfde (11/2) maand na de conceptie. Maar wat weet een zuigeling daarvan? En de daarvan afgeleide sociale glimlach negen (9) maanden na uw geboorte en achttien (18/9) maanden na uw conceptie werkt nog steeds in de sociale jungle van vandaag. Zeg maar vanuit uw conceptie gezien in uw elfde huis van vrienden of op de cusp van het zevende huis voor uw eerste sociale glimlach. Dat soort repeterende patronen hebben grote geesten als Pythagoras en Ptolemaeus aan het denken gezet. En de vele dwergen op de schouders van reuzen liften dan graag een eindje met hen mee.

Dat complimenten doorgaans werken, weten de meeste mensen wel. En ook astrologen hebben hier ervaring mee opgedaan. Maar er kunnen ook wetenschappelijke vragen over hechtingsgedrag gesteld worden. Dan moet u die vragen nader specificeren. Het gaat om onderzoeksvragen als: Wat bedoelen we in dit verband met “doorgaans wel”? Hoeveel complimentjes moet u daarvoor geven en voor hoe lang? Wanneer zeggen we eigenlijk dat “iets werkt” en hoe bepaalt u dat in een afzonderlijk geval? Hoe moet u het complimentje geven? Werkt een compliment voor Socrates ook bij Xantippe of heeft ieder mens weer zijn eigen voorkeuren? En zijn die verschillen groot of klein? Gaat het om de kwaliteit of de kwantiteit van complimenten? En hoe kunnen we die kwalitatieve en kwalitatieve aspecten eigenlijk meten? Want ook kwaliteit moet objectief meetbaar zijn.

Dat zijn de voor de hand liggende vragen, waar een Lieve Mona op basis van intuïtie en gezond verstand ook wel iets zinnigs over zeggen kan. De stelling dat een glimlach een positieve uitwerking heeft, zullen zowel astrologen als psychologen onderschrijven. Er zal hoogstens wat discussie kunnen ontstaan over de nader te onderzoeken details. Maar de regels, de belangrijkste uitzonderingen op die regels en wanneer ze optreden, dat kan nader empirisch onderzoek wel uitwijzen, waarbij astrologen naar andere factoren zullen willen kijken dan sociale wetenschappers en psychologen gewoon zijn te doen. Als astrologen en andere deskundigen niet teveel uit elkaar groeien, dan kunnen ze elkaars kennis verrijken. Vredelievende mensen hebben immers dezelfde realiteit met elkaar gemeen. Ze kunnen elkaars beweringen in principe daarom controleren. Een psycholoog die rekening houdt met de maanstanden, kan niet zomaar opzij geschoven worden door een astroloog, die beweert dat psychologen niets van astrologie afweten. En omgekeerd zal een klassiek geschoold medisch astroloog, toch ook wel iets van de biologie af moeten weten, voordat hij zijn kunstjes mag vertonen.

We spreken dan van een empirische wetenschappelijke benadering, waar kennis gebaseerd is op met anderen gedeelde ervaring, waarneming en experiment. Die benadering staat in tegenstelling tot een formele wetenschap als de wiskunde of systeemtheorie, waar alles binnen dat systeem al uit axioma's beredeneerd kan worden. Maar dat betekent nog niet dat wiskunde en empirisme totaal verschillende takken van sport zijn. Zo kunt u natuurkundige wetten in wiskundige formules vastleggen, zoals in het beroemde e=mc^2 van Einstein. De kunst bestaat er uit die verschillende denkwijzen (deductie, inductie) slim met elkaar te combineren. En dat is een creatief proces met een open einde.

Bij een formele wetenschap als de wiskunde gaan de aanhangers uit van voor waar gehouden axioma's. Uit die postulaten worden weer andere stellingen afgeleid via deductie. Dat denken binnen een logisch systeem van grondregels en hun implicaties heeft een formele wetenschap gemeen met de dogmatiek van een geloof. Aan de principes van dat geloof (zeg: 1+1=2) wordt in principe niet getwijfeld. Maar de betekenis ervan voor de empirische praktijk zal vaak worden betwist. Omdat de praktijk veel weerbarstiger is dan iedere theorie doet vermoeden.

De empirische werkelijkheid van een simpele boerensloot is al niet meer in een paar axioma's wetmatig te vangen. In zo'n complex ecosysteem gaat het er heel anders aan toe. Daar zien we dynamische processen waar aldoor dieren en planten geboren, getogen, vergiftigd, vermalen of opgegeten worden, zodat u er met de eenvoudige rekenmodellen niet meer uit komt. Daar werkt alleen een voortdurende correctie en verfijning van uw rekenmodel via de empirische methode.

En wilt u toch aan dat oorspronkelijke beeld vasthouden, dan moet uw wel een heel rare bril opzetten om in het oude plaatje te kunnen blijven geloven. En dat doen wetenschappers soms ook, als ze via reductie van de gevonden werkelijkheid een op het eerste gezicht abstract en wereldvreemd theoretisch model de wereld van maken. Het model werkt dan als een soort filter dat er voor zorgt dat u ondanks een overvloed aan data toch nog bepaalde aspecten van de wereld helder kunt zien. En dat astrologen ook al jaren als ze complexe empirische werkelijkheid reduceren tot de interacties van wel tien planeten in en over de horoscoop van de geboorteling en de rest straal negeren. Dane Rudhyar zal u er straks nog alle over vertellen.

In de empirische wetenschappen zijn de theoretische wetten voorlopige postulaten: hypothesen over hoe de wereld in elkaar zit, die door nieuwe feiten zowel ondersteund als weerlegd kunnen worden. Als de empirische feiten iets anders aangeven dan door de theorie werd verwacht, dan gelden de oude empirische wetten niet meer. Dat maakt ze natuurlijk nog niet meteen waardeloos, maar het beperkt wel hun bereik. Als universeel geldige waarheid worden ze dan gedevalueerd tot beperkt geldende benaderingen van de werkelijkheid.

Zo zal een gemiddelde bedompte boerensloot uit de tijd van M.A. Koekkoek (1873-1944), in de moderne wereld van de biotechnologie met bemaling, pesticiden en verse stikstof uit voormalig regenwoud, er veel opgeruimder uitzien dan in M.A. Koekkoeks tijd. En dat geldt ook voor Koekkoeks levendige boerenakkers. Maar moeten we die Koekkoeks dan afdoen als waardeloze schilderijen? Nee, natuurlijk niet. Maar die geïdealiseerde plaatjes zijn nu wel verouderd.

En dat is volgens mij ook het probleem van de klassieke astrologie. Hoe gaat u daarmee om? Is het oude plaatje beter of essentiëler dan het nieuwe plaatje? Zo veel wezenlijker dat u niet meer naar de actueel gevonden feiten hoeft te kijken? En welk probleem lost u daarmee op?

De waarde van astrologische aforismen

> Top <

Volgens astrologen was de astrologie ooit eens een empirische wetenschap, waarin hypothetische verbanden onderzocht werden tussen de sterren in de hemel en gebeurtenissen op aarde. En het hielp in die tijd dat de sterren en planeten met mythologische goden geassocieerd werden. Zo kreeg iedere wandelende ster (planeet) de naam van een Griekse of Romeinse god en ontstond het beeld van een hemels pantheon dat de zaken op aarde bestierde. Zo boven, zo beneden werd een alom geaccepteerd astrologisch principe

De meest in het oog springende verbanden werden door astrologen als astrologische aforismen vastgelegd. Dat waren eens verifieerbare hypothesen, waarmee filosofen en astrologen uit de oudheid rekening hielden, omdat ze ervoor gewaarschuwd waren of er zelf ervaring mee hadden opgedaan. In die tijd werd nog rekening gehouden met bovennatuurlijke machten, want op het ontkennen daarvan stonden zware straffen als dood, marteling en verbanning. En of de oorsprong van dat geloof nu aards of hemels was, wetten met zware straffen dienen te worden gerespecteerd.

Maar er is veel tijd verstreken. In de moderne seculiere wereld gelden astrologische aforismen al lang niet meer als empirische wetten, laat staan als kosmische wetten. Daarmee doet u moderne astrologen beslist teveel eer aan. Voor veel leken gaat het vooral om een komisch weten, anderen vinden de astrologie ronduit belachelijk. Want u kunt tegenwoordig niets meer met astrologie voorspellen, behalve dan dat mensen die er nog wel in geloven zich ook eerder volgens sommige astrologische stereotypen zullen gedragen. Maar een relatie tussen de identificatie met een bepaalde leer, zeg maar dat een vrouw een hoofddoekje moet dragen, en bijbehorend gedrag zien we ook terug bij andere geloven. Dat komt neer op het leven naar een bepaalde moraal, waarvan er allerlei varianten bestaan.

Maar die beperkte voorspellende waarde maakt die verouderde opvattingen nog niet waardeloos, integendeel. In bundels aangeboden hebben astrologische aforismen nog steeds wel een economische waarde. En dat komt omdat ze u een schijnbaar coherent wereldbeeld presenteren. Zoals ook uit feit en fictie samengestelde zelfhulp- en groeiboeken dat doen. Het idee dat er een zinvolle orde zit in de chaos, daar hebben mensen grote behoefte aan. Om die reden hebben op mythen gebaseerde tradities als Kerst of Sinterklaas zowel een gunstige emotionele als een economische impact.

Astrologische boeken, lezingen en cursussen hebben een prijs omdat ze u iets beloven. Ze beloven u iets van een oud mythisch weten, dat een extra dimensie aan uw leven geven kan. En dat werkt een tijdje voor degenen die erin willen geloven. Net zoals u met een goed parfum en een net jasje aan toch wat optimistischer door het leven stapt. Na een tijdje dooft dat kunstmatige effect weer uit, maar dat maakt zo'n gewoonte niet minder verslavend. U koopt dan weer een ander astrologieboek, parfum of jasje. Die zogenaamde intermitterende of partiële bekrachtiging werkt ook prima in een Skinner-box.

Bij astrologische producten gaat het economisch gezien om van het antieke weten afgeleide derivaten die in een modern jasje op de markt zijn gezet. En daar kan iemand waarde aan hechten, net zoals de financiële markten waarde aan obligaties toekennen. De marktwaarde van een staatsobligatie is de prijs die de hoogste bieder betaalt voor de belofte van de staat om aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. En datzelfde principe geldt voor astrologische boeken en diensten. Want ook astrologen beloven u iets van waarde, waarmee u vroeg of laat iets zinnigs hoopt te kunnen doen.

Het spreekt vanzelf dat als die astrologische aforismen economisch renderen, hun toepassingen ook in de hedendaagse empirische praktijk terug te vinden moeten zijn. En dat is zeker het geval. Het door George Akerlof en Robert Shiller beschreven phishing for fools marktevenwicht zorgt er wel voor welke astrologische verhalen goed verkopen. En daarbij helpt niet alleen het charisma van de astroloog; het gaat vooral om de blijde boodschap.

Phishing for Phools explores the central role of manipulation and deception in fascinating detail in each of these areas and many more. It thereby explains a paradox: why, at a time when we are better off than ever before in history, all too many of us are leading lives of quiet desperation.

De paradox komt er op neer dat in een situatie van overvloed van goederen en informatie, mensen toch regelmatig de verkeerde keuzen blijven maken, waardoor hun mogelijkheden voor welvaart en welzijn onvoldoende worden benut. Want anderen sturen uw gedrag door u op uw zwakheden aan te spreken. Naast de bekende menselijke hoofdzonden als domheid, ijdelheid, hebzucht, lust en luiheid, spelen reclame en marketing hierbij een doorslaggevende rol. En zo komt het dat niet de dwerg op de schouders van reuzen profiteert van het voorwerk van die reuzen, maar dat een kortzichtige aap op uw schouder de zaken voor u bepaalt. En die dagelijkse zondeval gebeurt op schijnbaar onschuldige manieren. Ze zijn een structureel fenomeen op de vrije markt volgens Akerlof en Shiller.

Stel, u zit in de trein op weg naar uw werk en u krijgt de gratis Metro in de hand geschoven. Het is slechts een vrij dunne krant met summiere nieuwsberichten. U mist de overzichtsartikelen die de kwaliteitskranten u bieden, maar dat geeft niet. Want deze krant heeft wel oog voor uw behoeften. Een deel gaat over de gebruikelijke wereldse zaken die maar weinig mensen zullen interesseren, maar op de een na de laatste pagina staat de horoscooprubriek van Mieke van Kooten. En daar staat iets dat echt voor u op maat geschreven is. Of in ieder geval voor de sterrenbeelden van u en bekende anderen. En u kreeg het gratis en voor niets. Daar kunt u vast wel iets van opsteken. U leest ze allemaal maar eens door.

Maagd 23/8-22/9 kreeg op maandag 3 februari 2020 deze wijze levensles:

Jij maakt je zorgen omdat alles anders loopt dan anders. Je bent dat niet gewend, maar het wil niet zeggen dat deze manier verkeerd is. Sta open, je kunt veel leren van deze veranderingen.

Maagds tegenpool Vissen 20/2-20/3 kreeg een opbeurend verhaal:

Je kunt de situatie heel realistisch inschatten. Daardoor kun je ook de moed en het geduld opbrengen door te zetten, terwijl iemand anders al was afgehaakt. Heel goed gedaan.

U komt daarna in de goede stemming en bestudeert vol goede voornemens de laatste pagina met een hemelsblauwe advertentie van Albert Heijn.

U kunt al die uitspraken bestuderen en het blijken allemaal vriendelijke, positief denkende boodschappen te zijn. Ze strelen en versterken uw ego of sterrenbeeld op een prettige, bijna empathische manier. Ik spreek van bijna empathisch, omdat de schrijfster van die teksten u natuurlijk niet persoonlijk kent. Ze kent zelfs uw horoscoop niet. Maar het voelt aan als een verborgen connectie. En soms treft ze een gevoelige snaar in u. En dat lijkt me omdat ze aldoor de stijl hanteert die ook goede psychologen gebruiken. Is daar kennis van astrologie voor nodig? Nee, niet echt. Maar de astrologische marketing dat deze blijde boodschap exclusief voor u geschreven is, maakt haar wel aanlokkelijk. En dat geldt ook voor de daaropvolgende advertentie van Albert Heijn. Want toeval bestaat nu eenmaal niet in de gratis wereld van list en bedrog.

In het als een retorische vraag gebrachte artikel Is astrologie een nieuwe vorm van zelfontwikkeling? (17 april 2019) lezen we waarom Metro's horoscooprubriek zo populair is. Het blijkbaar afdoende antwoord volgt meteen. Metro lezers willen meer over zichzelf leren. Maar of het op die dag ook zo in uw sterren geschreven stond, is maar weer de vraag. Hoe kunnen we dat ooit weten? Maar we kunnen er wel eventjes in geloven. Misschien komt een deel ervan wel uit. En morgen is er weer een nieuwe dag, met wie weet, betere voorspellingen. En anders overmorgen wel, want je weet maar nooit.

Sinds jaar en dag is Metro's horoscoop de best gelezen rubriek van de krant. Waar astrologie vroeger nog wel eens werd weggezet als 'iets vaags' lijkt het de laatste jaren steeds populairder te worden. Het wordt vooral ingezet voor persoonlijke ontwikkeling. We willen blijkbaar steeds meer over onszelf te weten komen en zoeken daarbij de antwoorden die in de sterren staan geschreven. “Er is steeds meer behoefte aan astrologie omdat mensen bewust van zichzelf worden,” zegt Metro's astrologe Mieke van Kooten.

Spirituele mens wil meer over zichzelf leren

Al zeventien jaar is astrologe Van Kooten verantwoordelijk voor de horoscopen in Metro. Ze legt uit dat je aan de hand van je geboortedatum, tijdstip en plaats kunt zien wat er gaat gebeuren. “We zijn allemaal heel benieuwd naar wat er staat te gebeuren, maar zoeken de verklaring van de gebeurtenissen nooit in de astrologie”, vertelt ze. En dat is volgens Mieke onterecht, want zij stelt dat het toeval niet bestaat en dat heel veel dingen daadwerkelijk in de sterren staan. “Je kunt er medische gegevens uithalen en veel over jezelf te weten komen, over je sterke en minder sterk kanten.” Volgens Van Kooten is astrologie een mooie manier van persoonlijke ontwikkeling reflectie. “Mensen willen steeds meer over zichzelf leren”.

Mieke van Kooten stelt dat toeval niet bestaat en dat veel zaken in de sterren staan geschreven. We mogen aannemen dat haar kennis van de astrologische stand van zaken relevant is voor de uitspraken die ze in haar horoscooprubriek doet. En ook al beperkte Mieke van Kooten zich slechts tot de twaalf zonnetekens en misschien enkele langzame planeten, als haar beschrijvingen voor Metro lezers vaak genoeg kloppen, stellen astrologen en hun cliënten vast dat astrologie voor hen werkt.

Maar is dat ook zo? Wat betekent werken? Zou de waardering voor haar rubriek dramatisch dalen als we de voorspellingen voor de verschillende dierenriemtekens willekeurig zouden verwisselen? Zou iemand dat doorhebben? Zouden alleen traditionele astrologen zich beklagen of iedereen? We zagen ook veel weerstand toen vrouwen traditionele mannenberoepen gingen bekleden. Maar nu kijkt niemand meer van een vrouwelijke burgemeester, bankier, chirurg of militair op. En misschien gaat het met die sterrenbeelden ook maar om vooroordelen. En zou een boodschap die voor een vissen was bedoeld ook een maagd kunnen aanspreken en omgekeerd.

Maar zouden astrologen dat simpele experiment wel willen uitvoeren? Waarschijnlijk niet. Astrologen zijn het over weinig eens, maar de dagelijkse horoscopen in de krant staan bij hen in kwaad daglicht, omdat ze slechts rekening houden met enkele astrologische factoren, als ze dat al doen. Astrologen zouden hen onwelgevallige resultaten meteen aanvechten. Of anders maakt een ethische commissie wel bezwaar tegen de potentieel kwalijke gevolgen van ongewenste experimenten met onschuldige Metro lezers. Misschien vallen ze wel van hun astrologische geloof of doen ze ineens voor hun zonneteken riskante dingen.

Vanwege het ontbreken van enige motivatie van astrologen om mee te doen aan simpele astrologische experimenten zullen we het nooit weten. Zolang hun astrologische imperium werkt, loopt het actuele rendement niet achter op het historisch rendement, zoals met de staatsobligaties van een failed state of de aandelen in een piramidespel eens zal gebeuren. In het ergste geval moet een curator een door aasgieren leeggeplukt karkas verdelen. Maar geldt dat ook voor de astrologie? Nee. En wel vanwege de ongrijpbare juridische status en stevige marktpositie van de astrologie. Hoe zit die markt dan in elkaar?

De firma Astrologie en zonen bestaat niet en kan dus ook niet failliet gaan. Het gaat namelijk om een veelvoud van astrologen, vennootschappen, theorieën, methoden en implicaties, zodat op ieder potje wel een dekseltje past. En als een toonaangevend astroloog of astrologieprogramma een misser maakt, dan zijn er altijd wel weer andere astrologen die hem kunnen corrigeren. Die vullen dat gat in de markt. En vaak ziet die astroloog zijn fout snel in en maakt een nieuwe versie van zijn verhaal.

U kunt een astroloog dus niet zomaar ergens op vast pinnen, want het astrologisch weten is diep, divers en wendbaar. Het leven is immers ook een diep mysterie, net zoals de grillen van de Griekse goden eens waren. En daarom zijn er veel astrologische scholen en stromingen, maar nog geen enkel verifieerbaar basisboek waar iedere astroloog achter kan staan. Over de technische details van de horoscoop in het licht van de astronomische efemeriden bestaat wel overeenstemming, maar over de zichtbare en meetbare implicaties van al die sterrenstanden nog niet. De astrologie laat zich ook niet beproeven. Ze verkiest ervoor om net als God onzichtbaar te blijven in een nog niet aan u geopenbaarde nieuwe wereld.

Markttechnisch gezien doen astrologen dus goed aan marktdifferentiatie en weten ze net als pensioenfondsen en maffiabazen hun risico's over meerdere partijen te verspreiden. Als hemelse belofte voor de toekomst gaat de astrologie nooit failliet. Ze verliest hoogstens wat aan marktwaarde in minder goede tijden. Maar na een dip er is altijd wel een astroloog te vinden die het product wat aanpast, of met bevindingen aan komt draven waar astrologen zich achter kunnen verschuilen. En dan schiet de prijs van die vorm van astrologie weer omhoog. En daarna zal de waarde weer dalen. Want zo zitten de wetten van vraag en aanbod nu eenmaal in elkaar.

De prijs van een astrologisch consult of een duur parfum wordt bepaalt door wat de cliënt er in die niche markt voor over heeft. De marktwaarde van de astrologie wordt niet bepaald door degenen er niet in geloven. Die lieden kunnen gewoon worden genegeerd. Betweterige sceptici zijn al helemaal geen doelgroep voor een astrologische marktcampagne. Ze zijn niet welkom op astrologische fora en markten, waar ze al snel ontmaskerd worden als trollen. Maar de vele twijfelaars, die na hun eerste of zoveelste astrologische duiding zeggen: “Het zou best wel eens waar kunnen zijn. Ik zie daar wel wat in” zullen wel een goede doelgroep zijn.

Hoe slaat u hen aan de haak? Maak hen duidelijk dat uw expertise datgene is wat ze nodig hebben. U zit in de put, maar u komt er toch wel weer uit. Na tegenslag volgt voorspoed en omgekeerd. En wij astrologen hebben daar veel verstand van. Lees het maar na in onze boeken. Bestudeer onze astronomische efemeriden. Het circulaire karakter van het leven op aarde is daarin helemaal terug te vinden. Het klopt helemaal!

Maar ook al verwierven de heilige boeken van grote zieners uit de Oudheid ooit een Triple A rating, dan hoeft dat nog niet te gelden voor hun tovenaarsleerlingen op de huidige markt. Want tegenwoordig gaat om een van horen zeggen wijsheid met een nog onbepaalde kans op slagen. Hoop op zegen is er natuurlijk altijd wel met de eeuwige waarheid in pacht, maar de juistheid daarvan in de praktijk te bewijzen is een andere zaak. En zeker omdat de spelregels van weleer inmiddels radicaal veranderd zijn. Zo telt reputatie niet meer als doorslaggevend in de huidige wetenschapsfilosofie. Wie stelt die bewijst, geldt tegenwoordig als maatstaf in recht en wetenschap. En dat juridische bewijs mag ook van vrouwen, kinderen of slaven afkomstig zijn. De gevonden feiten tellen voor de rechter en niet langer de reputatie van de verteller.

Maar wat hebben de ouden ons aan jurisprudentie achtergelaten? We zien in astrologieboeken uitvoerig gespeculeer over hoe het zou moeten zijn, maar geen enkel goed gedocumenteerd empirisch bewijs. En we missen vooral een boven iedere discussie verheven astrologische grondwet, een op schrift gesteld basisboek dat de grondslag van de astrologische wereld zou moeten zijn. Astrologen maken weliswaar handig gebruik van allerlei mythen en sagen, waar soms een kern van waarheid in zit, maar een astrologisch canon van heilige boeken ik nog niet tegengekomen. Wat dat betreft blijft de astrologie toch vooral een ketters geloof dat tegen het conventionele denken rebelleert. En in die niche markt zien we relatief veel bohemiens:

Een bohemien refereert aan de praktijk van een onconventionele levensstijl, vaak in het gezelschap van gelijkgestemde mensen en met weinig permanente banden.

En grappig genoeg - of het nu komisch of kosmisch is bedoeld - zagen we onder astrologen significant vaker een Zon in Waterman. U leest er meer over in The astrological profile of 1867 ADB astrologers:

The highest found value for Sun in Aquarius (184) falls outside the range of in 95 % of cases expected values when taking a random sample from the ADB. As P(X >183) is 1,35 % and thus smaller than 2,5 %. We found 184 (9,9 %) of them against 1867/12 = 155,6 (8,33 %) predicted, having an effect size of 1,18.

Een mannetjesmaker zou van dergelijke statistieken smullen. Die ruimdenkende groep scoort onder astrologen het hoogst. En als er maar drie kandidaten overblijven, zeg maar een ram, een boogschutter en een waterman, omdat negen andere kandidaten vanwege de hoge kiesdrempel uitgeschakeld waren, kunnen de watermannen de verkiezingen nog wel eens winnen. Want zo werkt een slimme verdeel en heers politiek al eeuwen.

Maar als bij nader onderzoek de astrologische voorstellingen van zaken niet meer kloppen, zoals bij het bedrieglijke plaatje van Koekkoeks boerensloot, dan moeten die aforismen toch wel in waarde worden gedevalueerd. En dat geldt al helemaal voor bundels aforismen, zoals u die aantreft in de populaire astrologie boeken. Ze bevatten nog niet eens een kern van waarheid. Geen wonder dat astrologen daar hun hand niet voor in het vuur willen steken. Want als het ene na het andere aforisme al niet klopt, dan is het hele pakket ook niet veel meer waard dan oud papier. En dan heeft de astrologie als wetenschap toch wel een groot probleem. Hoe gaan astrologen met die blijkbaar verkeerde stand van zaken of hun sterren om? Daar komen we later nog op terug.

Reputatie-exploitatie in de kredietcrisis van 2008

> Top <

Maar eerst presenteer ik u een leerzaam voorbeeld over het samenspel van de elementen vuur, aarde, water en lucht uit de recente economische praktijk: De kredietcrisis van 2008. We kunnen dit zien als een metafoor van de astrologische praktijk, met al zijn paradoxen. Eerst werkte iets goed, maar later toch niet meer. Hoe ging dat in zijn werk?

Ik bespreek daartoe een passage met u uit het leerzame boek van de Nobelprijs winnaars Georg Akerlof en Robert Shiller: De economie van list en bedrog: Hoe de vrije markt ons voor de gek houdt. U kunt het ook lezen als hoe uw ego u aldoor misleidt via u door andere ego's u voorgeschotelde drogbeelden. Want wie heeft de waarheid nu eenmaal in pacht? Wie kan iets zeker weten? Alleen goed gedocumenteerde voldongen feiten doen er dan toe.

Aanvankelijk werden hypotheken door lokale bankiers verstrekt, die weet hadden van de lokale omstandigheden. Ze kenden het huis, de koper, de verkoper, de markt en de lokale economische situatie. En met al die lokale deskundigheid in huis kreeg het hoofdkantoor van die hypotheekverstrekker een Triple A rating. Het was een veilige bank om in te investeren. Want evenals de boeren, burgers en bankiers van de voormalige Boerenleenbank (Rabobank) wisten de lokale bankiers precies wat ze met hun geld deden. Ze hielden streng toezicht op alles wat met hun uitgeleende geld gebeurde. En als iets met hun investeringen mis dreigde te gaan, grepen ze tijdig in om zo hun verliezen te beperken.

De problemen begonnen toen gebundelde hypotheken van Triple A geldverstrekkers als Triple A financiële producten op de vrije markt werden gezet. Hierdoor werd het mogelijk om bundels hypotheken met iedereen op de wereld te verhandelen. Maar degenen die deze hypotheekderivaten opkochten, hadden slechts van horen zeggen kennis. Ze vertrouwden het Triple A etiket, zonder concreet weet te hebben waar ze nu eigenlijk in investeerden. Want in tegenstelling tot de lokale bankiers hadden de bezitters van hypotheekderivaten geen enkele binding met de lokale realiteit. Ze gingen slechts af op de stijgende dagkoersen van die Triple A financiële producten.

De gebundelde hypotheken stegen in waarde doordat de huizenprijzen stegen. En de huizenprijzen stegen omdat er meer Triple A geld beschikbaar was. Want in onzekere tijden wilde iedereen het liefst in vastgoed en veilige Triple A producten investeren. Door de toegenomen vraag naar blijkbaar succesvolle beleggingen in vastgoed kwam er veel kapitaal vrij voor nieuwbouwprojecten. De zaken verliepen zo goed, dat er met het vrijgekomen kapitaal ook kantoren gebouwd konden worden in gebieden met leegstand. Maar dat wisten hun hypotheekverstrekkers niet. Want die gingen niet af op de lokaal gevonden feiten, maar op het betrouwbare Triple A etiket van die gebundelde aforismen. Een lokale bankier zou daar nooit in investeren, maar op de phishing for fools markt werden ze aangeboden als solide hypotheken in uitstekend belegd Triple A Amerikaans vastgoed.

De windhandel tussen banken en vastgoed ondernemers verliep fantastisch zolang de huizenprijzen bleven stijgen. En ze stegen omdat er met de verkoop van blijkbaar renderende hypotheken - zelfs met de windhandel van onafgebouwde huizen in gebieden met leegstand - op korte termijn nog winst werd geboekt.

We zien hier een cirkelredenering aan het werk, die door simpele fact checking zou kunnen worden doorbroken. Maar daar hadden de hoofdrolspelers in dit economische woekerdrama geen enkel belang bij. Hypotheek verstrekkers, project ontwikkelaars, makelaars, huizenverkopers en speculanten, ze hadden belang bij hogere huizenprijzen. Ze riepen dus Halleluja bij iedere gebeurtenis die hun belang ondersteunde, maar sloten hun ogen voor de meer verontrustende details, zoals lege kantoorpanden die nooit economisch renderend konden zijn. Gevestigde banken en investeerders leenden dus steeds meer hypotheekgelden uit, zonder dat daar een toename van renderend vastgoed tegenover stond.

Maar toen die financiële windhandel aan het licht kwam, kelderden de huizenprijzen en stortten de financiële markten massaal in. De direct gedupeerden van de kredietcrisis waren het slachtoffer van reputatie-exploitatie geworden. Ze geloofden in de verhalen van kortzichtige dwergen op de schouders van voormalige Triple A financiële reuzen, die inmiddels ook geen idee meer van de lokale omstandigheden hadden. De meest luidruchtigste dwergen op de schouders van reuzen boekten met geleend geld enorme woekerwinsten, maar de slachtoffers die op het verkeerde moment in of uit de sinuscurve stapten verloren huis en haard.

De winnaars van dat piramidespel wilden de financiële kosten van hun zwendel niet vergoeden. Ze hadden genoeg geld gespaard voor dure advocaten die er een mooi verhaal van konden maakten: Vrije markt, recht op bezit, eigen verantwoordelijk en dergelijke. Dat de financiële adviseurs met opzet vals hadden gespeeld kon niet worden aangetoond. Want ze waren ook maar slachtoffers van een door hen als profijtelijk bevonden woeker en zwendel cultuur. Ze waren slechts deelnemers aan de vrije markt. Maar op advies van hun belastingadviseurs en advocaten spendeerden ze via een charmeoffensief hun nog niet elders gestalde geld aan goede doelen, om hun reputatie op te vijzelen én om minder belastinggeld te hoeven betalen. Want met dat belastinggeld werden vijanden als Vrouwe Justitia en de overheid betaald.

Zo werkt een effectieve verdeel en heers systeem in de praktijk. Beroof uw tegenstanders van huis, haard en kapitaal, maar schenk wel gul aan uw echte vrienden. En investeer uw kapitaal vooral in particulieren en instanties die u gemakkelijk kunt misleiden en om kunt kopen. Voor een ware filantroop behoort staatsbemoeienis met uw verdienmodel daar niet bij. Maar wapenbezit en slimme juristen des te meer, want u kunt nooit weten als de overheid uw my home is my country staat van welzijn weer eens bedreigd.

U begrijpt dat de grootse verliezers van dit drama onschuldige burgers zonder veel geld en dure advocaten waren. De gewone belastingbetalers incasseerden niet alleen een waardevermindering van hun huis en pensioen, maar moesten ook nog eens bijdragen aan de geldinjecties waarmee de overheid het dreigende faillissement van financiële instellingen wilde voorkomen. Zonder die staatssteun zou het hele financiële systeem in duigen vallen. En daar had niemand - behalve arme sloebers zonder geld en bezit - enige baat bij. Maar kapitaalkrachtige bedrijven en miljardairs werden ontzien om te voorkomen dat ze massaal het land uit zouden vluchten.

Wat is de les uit dit verhaal? Wall Street is geen Hollywood. Bomen groeien niet tot in de hemel, tenzij u in sprookjes gelooft. En dat geldt ook voor astrologische verhalen. Ik gun iedere Assepoester een lang en gelukkig leven met de beste prins op op aarde. Maar of die uitkomst realistisch is, lijkt me onwaarschijnlijk. U moet toch weer teruggaan naar de bron. En dat is het lastige verhaal van ken uzelf en heb uw naasten lief. Maar liefde heeft geen Triple A rating. Zie ook: The shape of stories, waarin de auteur Kurt Vonnegut zijn publiek op een humoristische wijze uitlegt welke verhalen (romans) goed verkopen en welke niet.

En wat heeft dit alles met astrologie te maken? Dat het geen kwaad kan om astrologische verhalen ook eens inhoudelijk te toetsen. Want dat uw windhandel in eeuwige waarheden goed verkoopt, betekent nog niet dat uw verouderde astrologische weten nog geldig is. Zoiets zagen we al met Koekkoeks boerensloot en dat geldt ook voor ieder antiek denken en oude politiek. U moet daarom wel zo nu en dan uw ogen openen voor de gevonden feiten. Want anders leeft u slechts in een illusie, waar uw buren en kinderen niet zoveel aan hebben. Het was slechts uw antieke verhaal.

De meetbaarheid van veronderstelde astrologische effecten

> Top <

We kunnen de astrologische reuzen uit het verleden niet meer over hun bevindingen bevragen. We kunnen slechts verifieerbare uitspraken doen over ons astrologische hier en nu. Alleen uit actueel onderzoek kan blijken of de uitgangspunten van grootheden van weleer nog een toekomst hebben. En als hun aforismen niet meer geldig zijn, dan moeten ze door betere regels vervangen worden. En dat is ook wat normale wetenschappers doen als ze de werkelijkheid onderzoeken, hierover publiceren en elkaars informatie vergelijken. Een met anderen gedeeld weten brengt ons dichter bij onze gemeenschappelijke werkelijkheid. Maar werkt het in astrologische praktijk ook zo?

Nee, want zodra het gaat over de meetbaarheid van die veronderstelde astrologische effecten, doen vrijwel alle astrologen ongelooflijk moeilijk. Zoals de Amerikaanse president Donald Trump in de weerstand schoot, toen hem gevraagd werd om zijn belastingaangifte te openbaren. Ineens was het landsbelang in gevaar na een simpel verzoek tot transparantie, waar tot nu toe alle presidenten aan hadden voldaan. Waar ging het om? Trump had gepocht dat hij een geslaagde multimiljardair was, maar volgens onderzoeksjournalisten zou hij maar 200 miljoen dollar bezitten. En als er meer feiten boven water zouden komen, dan zou dat degenen die hem van belastingontduiking en fraude beschuldigden wel eens goed uit kunnen komen.

Blijkbaar stuiten we dan op discrepanties die niet ingewijden niet kunnen begrijpen en ook niet hadden mogen inzien. Zoals recentelijk gebeurde toen de geheime notities van minister Kajsa Ollongren naar buiten kwamen: Pieter Omtzigt, functie elders? Wat betekent dat in het politieke jargon? Moest Pieter Omtzigt weggepromoveerd worden naar een functie in Verweggistan? Of moest hij na een politieke omlegging ten hemel stijgen, zodat niemand op aarde nog last van zijn kritische visie had? Eenmaal in de hemel aangekomen zou hij net als de hemelgoden gediskwalificeerd kunnen worden als een irrelevante stuurman aan wal. Dat was de listige truc van Poetin om met de naar het Westen gevluchte oppositie om te gaan als kwaadspreken, vergiftiging, kogels of ongevraagde hulp bij zelfdoding niet meer werkten.

Met dergelijke niet voor de buitenwereld bestemde nieuwsfeiten dreigt het misverstand van valse geruchten over nog meer lijken in de kast, waar uw op macht beluste vijanden ongetwijfeld misbuik van zullen maken. Zoiets moet u beslist verhoeden. Probeer in zo'n heikele situatie maar eens eerlijk en transparant te zijn. De praktisch ingestelde Donald Trump benut dan een team van gehaaide advocaten die via omkoping, intimidatie en manipulatie weer een andere draai aan zijn verhaal mogen geven. Zoals in het bovenstaande verhaal. En ook al overtuigde die metafysische tactiek de juridisch geschoolde aanklagers niet, veel aanhangers bleven Trump wel trouw. Omdat het nu eenmaal moeilijk is om van een boven de wet verheven magiër afscheid te nemen. En al helemaal niet als u zich met zijn Make America Great Again (MAGA) verhaal identificeert.

Maar ook astrologen kunnen door onvoorziene omstandigheden in de problemen komen. Als expert op uw vakgebied is het al lastig om de niet altijd zo helder geformuleerde regels van de ouden in uw astrologische praktijk correct toe te passen. Evenals politici stuiten astrologen steeds weer op nieuwe situaties, die toch weer een uitzondering op de regel blijken te zijn. En dan blijken de gebruikelijke procedures niet meer te werken. Hoe gaan astrologen met de wisselvalligheden van het lot om? Moeten ze tijdelijk onderduiken in de hoop die transit over hun zwakke plek snel over zal gaan? Want ook de idealen van uw opponenten zullen van tijdelijke aard zijn. En dan komt uw kans op revanche wel weer. Of zou u uw uitgangspunten nog wat moeten herzien? En hoe zou u die nieuwe politiek willen presenteren?

Als het echt niet anders kan passen astrologen hun teksten (aforismen) wat aan. Met wat meer vaagheid, wijze nuances of een extra disclaimer is het astrologische evenwicht voorlopig weer hersteld. En daarna is het weer business as usual. En anders kan een extra hypothetische planeet of een pas ontdekte planetoïde nog wel voor een technische oplossing zorgen. Ineens zien we het plaatje in een heel ander perspectief. En bewijs maar eens het tegendeel, zolang onze verkoopcijfers met al die extra aandacht in de media stijgen. Als zoveel mensen in onze astrologische producten geloven, dan moet daar wel een kern van waarheid in zitten. En mocht u daar als astroloog soms wel eens aan twijfelen, uw trouwe klanten laat u toch niet in de steek.

Maar zo'n beleidswijziging vraagt natuurlijk wel om een redelijk ogend motief. Als uw eigen aannames niet meer kloppen met de feiten, dan moet u natuurlijk voor nog meer diepgang en kwaliteit op maat gaan. Empiristen kiezen dan voor grootschalig onderzoek met meer differentiatie. Of ze bedenken slimme falsificatie methodes om gangbare hypothesen te testen. Maar slimme politici en zakenlieden weten dat het niet zozeer om de gevonden feiten gaat, maar om wat de markten van hen vragen. En zo beloven ze de ene partij het ene en een andere doelgroep weer wat anders. Als een voor hen belangrijke marktpartij wat anders wil, passen ze het geleverde product desgewenst wat aan.

Zo ook de Belastingdienst, die anders omgaat met de winsten van multinationals dan met de verdiensten van hardwerkende burgers. De echte problemen laten pragmatici liever buiten beschouwing. Mensenrechten en structurele problemen als armoede en discriminatie vallen nu eenmaal in het niet bij universele normen en waarden als het recht op bezit en het vrije verkeer van diensten, goederen en kapitaal van degenen die de dienst uitmaken. En met die gevonden feiten hebt u in een klein land als Andorra, Nederland of Cyprus wel mee te maken. Het is nu eenmaal zoals het is. Ook al wensen we iedere mededinger op de ogenschijnlijk vrije markt met in principe gelijke gelijke kansen voor iedere burger. Maar werkt het inde astrologische praktijk ook zo uit? Voor een toevallig manifeste eenling wel, maar voor de meeste anderen niet. En na een tijdje zal die vergissing van Putins militaire operatie in tijd wel blijken. Want dat grensland kreeg hij niet drie dagen in handen .Het bleek een uitputtingsslag te zijn, waarin de habituele leugenaars (spionnen en intriganten ), wel eens in het voordeel konden zijn, Want zij hadden geen last van de gevonden feiten.

Die door door list en bedrog verstoorde markt vertelt ons ook hoe de gemiddelde burger in het leven zal staan. Een door Poetins staatspropaganda jarenlang goed geïnformeerde Rus, zal de werkelijkheid weer anders zien dan een Amerikaanse CNN of Fox News toeschouwer. Ze werden vanuit hun zender van andere selectieve nieuwsfeiten voorzien en daarom zullen ook hun standpunten natuurlijk van elkaar verschillen. Niet alleen over de gevonden feiten, maar ook over de betekenis ervan worden mensen anders nu eenmaal totaal anders door hun favoriete media geïnformeerd. En dat geldt natuurlijk ook voor alle gelovigen in iets. Een astroloog ziet het hele plaatje nu eenmaal weer anders dan een moslim of communist. Ze leggen de nadruk op andere voor hén belangwekkende zaken.

Moeten we ons met die idiote poppenkast tevreden stellen? Bestaat er ook een hogere waarheid die voor ons allen geldt? Om dat te achterhalen kan het wel eens nuttig zijn om de zienswijzen van allerlei burgers op een hoger niveau te bestuderen en met elkaar te vergelijken. Wat hebben ze met elkaar gemeen? Waar doen ze het eigenlijk voor? Op grond van welke informatie nemen ze beslissingen? Is die visie objectief gezien correct of niet? Op die manier leert u van alles over het gedrag van groepen mensen. En dat is wat psychologen, economen en sociologen proberen te doen. En ook natuurkundigen en biologen bestuderen de wereld op die empirische manier. Het gaat dan niet zozeer om waarmee u zich persoonlijk identificeert, maar wat u en anderen objectief in deze wereld kunnen waarnemen.

Maar gelovigen in bijzondere waarheden kunnen niet op die objectieve anier te werk gaan. Ze lopen dan altijd weer tegen problemen aan die ze juist wilden vermijden. Ze kiezen er daarom vaker voor om zich terug te trekken onder gelijkgezinden. Ze bestoken de wereld met alternatieve feiten, wijzen op tekortkomingen van hun kwaadwillende opponenten, terwijl hun vrienden juist zo aardig bleken te zijn. Zie je wel? Dat kan toch geen toeval meer zijn? En in die retoriek van een miskend genie zal zijn achterban zich vaak wel herkennen.

Maar zijn dat geen klassieke drogredenen? Leidt dat gedoe niet van de omstreden kwesties af? Inderdaad, dat is het geval. Maar drogredenen en misleiding werken prima als u via beeldvorming invloed op de rechtsgang hebt. Politici en managers passen die trucs al jaren met veel succes toe om hun doelen te bereiken. En als niemand er zich verder mee bemoeit en u in alle rust uw verhaal met juristen en mannetjesmakers uit kunt werken, dan lijkt uw versie van de waarheid toch wel aardig te kloppen. En zo blijven evident falende politici met list en bedrog aan de bak.

Maar hoe zit het de hedendaagse astrologen? Wat bedoelen ze eigenlijk als ze zeggen dat astrologie voor hen werkt? Wat verstaan ze onder kwaliteit en wat onder kwantiteit? Welke informatie is relevant voor hun particuliere visie op het individu, de samenleving of delen daarvan? En hoe verschilt hun positie van andere wetenschappelijke disciplines? Hoeveel ervaring moeten astrologiestudenten opdoen voordat ze de horoscoop van Donald Trump begrijpen? En waarom kunnen astrologen hun visionaire inzichten niet zo eenvoudig met anderen delen? Wat telt voor hen? Waar gaat het volgens astrologen eigenlijk om?

Over dergelijke mysteries laten we straks de beroemde astroloog Dane Rudhyar aan het woord, die ons uitlegt wat zijn bezwaren tegen de statistische methoden zijn. Rudhyar zal ons ook vertellen hoe het astrologisch onderzoek nog veel beter kan. Maar ik lever u liever ook meteen al mijn commentaar op zijn boude stellingen, om u op de vele lacunes en inconsequenties van zijn astrologische denken in mogelijkheden te wijzen. Want anders trapt u gemakkelijk in zijn opportunistische retoriek. Als u te snel door zo'n tekst heen gaat, vallen zijn vele sofistische wendingen u niet op. Maar toch staat zijn betoog vol klassieke drogredenen, die u zonder een kritische leeswijzer niet meteen herkent.

En op die manier werken ook vele gewiekste reclamejongens, mannetjesmakers en politieke woordvoerders. Daarom is het wel goed om bij die argumentatie stil te staan en is dit artikel over drogredenen ook voor niet astrologen van belang:

Een drogreden (syn. schijnreden, sofisme) is een reden of redenering die niet klopt, maar wel aannemelijk lijkt. Drogredenen worden vaak in discussies gebruikt, maar ook wel in andere situaties.

Wat me vooral teleurstelde in zijn betoog waren de vele nogal wiedes feiten die Rudhyar niét de moeite waard vond om te vermelden. Onder het mom van holistisch denken vertelde hij u niet het hele verhaal. En dat komt vaker voor als mensen elkaar sterke verhalen vertellen. Grote ego's en invloedrijke personen menen maar al te vaak dat ze het hele plaatje kunnen overzien en maken daar een imposant verhaal van. Maar na een tijdje komt er altijd wel een “onredelijke” Xantippe in hun leven, die hun “eeuwige waarheid” weer op zijn plaats zet. Deze onvermijdelijke strijd tussen de schepselen op aarde, die allen maar een deel van het geheel overzien, geeft een gezonde dialoog tussen opponenten die ooit eens een onafscheidelijk geheel waren volgens de oeroude scheppingsverhalen.

Zie mijn kritische commentaar op Dane Rudhyar daarom niet als een aanval op de persoon of datgene waarvoor hij staat, want daar gaat het me helemaal niet om. Dat zou net zoiets zijn als Cervantes Don Quichot als een dwaas te bestempelen en zijn knecht Sancho Panza als de ultieme realist. Maar dat is maar een klein deel van Cervantes verhaal over moreel ridderschap en de gemene praktijk.

Don Quichot (Spaans: Don Quijote of Quixote) is de hoofdpersoon in de door Cervantes geschreven roman De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha. Deze roman bestaat uit twee delen: het eerste werd gepubliceerd in 1605, het tweede in 1615.

Het boek is een van de eerste geschreven romans in een moderne Europese taal. Het vertelt de komische reisavonturen van een oude edelman die denkt dat hij een dolende ridder is. Deze hoofdpersoon, Don Quichot, is het stereotype van de idealist, een dwaze held die zich met zijn goede bedoelingen maar onpraktische daden min of meer belachelijk maakt.

Die tegenstelling tussen idealisme en realisme komt in ieder mens voor. Ook mijn ridderlijk ego denkt niet altijd even helder en verstandig in de ogen van anderen. En ook ik zal me door onbedachtzaamheid in de juiste woorden en exacte feiten kunnen vergissen. En de valkuil van het groepsdenken, met al die culturele vooroordelen die dat met zich meebrengt, is me als deelnemer aan het sociale verkeer ook niet vreemd.

Maar als mijn dierbaren me niet begrijpen en zeker als ik bij nader inzien mijn eigen woorden niet eens kan volgen, dan zal ik mijn standpunt toch moeten herzien, verhelderen en nader moeten specificeren. Ook al oogstte ik ooit eens succes met dat verhaal voor een ander publiek. Er bestaat nu eenmaal zoiets als voortschrijdend inzicht met als resultaat een betere metavisie. Iets dat ook geldig is voor de minder bedeelden. Wijsheid en zelfkennis zijn giften van Vadertje Tijd waar Uranische lieden niet eventjes overheen kunnen springen. Het gaat me daarom om filosofische vragen als: Wat is nu eigenlijk redelijk denken? Vanuit welk perspectief werd dat bezien en wat mogen anderen daarvan verwachten? Wat is het verschil tussen redelijk denken en populistisch denken? En hoe komt het dat mensen de gebruikelijke drogredenen niet snel doorzien?

Over die grote vragen kunnen zowel de wereldgeschiedenis als de wereldliteratuur u veel verhalen vertellen. Er zijn namelijk aldoor meerdere zielen in uw borst, als u begrijpt wat ik bedoel, om Toonders stripheld Olivier B. Bommel te parafraseren. En om eerlijk te zijn begrijp ik de motieven van Heer Bommel vaak veel beter, dan die van de veel slimmere Tom Poes. En mijn sympathie gaat ook vaker uit naar de menselijke antiheld Donald Duck, dan naar zijn kleurloze beter wetende neefjes. Maar de gevonden feiten tellen nog steeds in het avontuurlijke leven van een echte heer. Want die hebben we wel met elkaar gemeen of dat u nu goed uitkomt of niet.

> Top <

Verder naar Statistiek en astrologie volgens Dane Rudhyar.