Rudhyar verwijst veel naar tussen haakjes gezette woorden als “realiteit” en “hond”. Die gewoonte om de realiteit tussen haakjes te zetten is een kenmerk van de fenomenologische methode van de Duitse filosoof Edmund Husserl, die ook in Rudhyars geboorteland Frankrijk grote invloed heeft gehad:
Daar zit wel wat wijsheid in. Zo concludeerde Husserl dat ook de objectieve natuurwetten gebaseerd zijn op subjectieve ervaringen van menselijke onderzoekers. Ook al hebben ze daar objectieve meetinstrumenten voor gebruikt. Maar een hond of computer die de kosmos exploreerde, zou daar weer heel andere meetinstrumenten voor hebben gebruikt. En dan hebben we nog niet gesproken over de vele individuele persoonlijke voorkeuren binnen een soort. Zo kan iemand in tijd en ruimte normaal, bijziend of verziend zijn. Maar wie bepaalt de norm? Het gaat dus nooit om op zich zelf staande objectieve natuurwetten die individuen met de juiste kijk op het geheel wel eventjes subjectief kunnen vaststellen. Dat is de essentie van het fenomenologische probleem.
De wereld van een bijziende myoop ziet er anders uit dan die van een normale of verziende hypermetroop. Maar een verziende kan een bijziende niet verwijten dat hij de wereld niet correct ziet. Ieder detail in verte scherp zien is ook niet ideaal ondervond ik als kind nog steeds als volwassene, toen ik als bijziende ineens de juiste bril op kreeg. Die grotere wereld bleek veel te scherp te zijn voor mijn aan mist gewende ogen. Ik dacht dat als myoop schoolkind dat de wereld impressionistisch was. En als puber raakte ik meer expressionistisch ingesteld. Al die metamorfosen verwarden mij, maar na een tijdje raakte ik er wel weer aan gewend. Omdat ook voor mij belangrijke anderen de wereld wel eens op die manier zagen. En mijn kennis werd in de loop der tijd steeds meer uitgebreid. Omdat ik door schade en schande wijzer was geworden (*).
De door wetenschappers beschreven natuurwetten hebben een relatie met de mens. Het is onze natuur. Maar een plant of dier zou die natuur weer anders ervaren. Onze modellen van de werkelijkheid worden beschreven in termen die mensen kunnen begrijpen. Voor een hond zou dat een reukspoor in de tijd-ruimte kunnen zijn, maar mensen ervaren de wereld vooral visueel. En ze denken vanuit dat beperkte perspectief soms dat ze alles kunnen overzien. Maar niets is minder waar. U zag (h)erkende en waardeerde slechts uw beperkte visie op het geheel.
Wat maakt het verschil tussen een gewone idioot, een vakidioot en een verstandig mens? Het gaat om uw manier van argumenteren. Bestudeer met die vraag in uw achterhoofd eens de citaten van de beroemde arts en detectiveschrijver Sir Arthur Conan Doyle op Sherlock Holmes on Deduction and Deductive Reasoning. Hier bespreek ik enige citaten van Sherlock Holmes en vergelijk ze met de astrologische manier van denken.
De toekomst is per definitie onzeker, want daar bent u nog niet geweest. Maar op basis van uw en andermans ervaringen uit verleden, kunt u wel redelijk betrouwbare voorspellingen over de toekomst doen. We maken dan gebruik van via scholing en ervaring opgebouwde kennis en ervaring. Als je dit doet, gebeurt er dat. En via deductief redeneren kunnen rechters, verzekeringsmaatschappijen en wetenschappers ook causale uitspraken over gebeurtenissen uit het verleden doen, mits ze over de juiste data beschikken: De boom viel om. Het kwam door de storm. Die voorspelbaarheid van gebeurtenissen uit het heden en verleden is zo vanzelfsprekend dat we er niet eens meer bij stil staan. Zo gedragen onze huishoudelijke apparaten zich doorgaans betrouwbaar tijdens hun garantietermijn. En vaak ook nog jaren daarna. Typische misbaksels komen al vrij snel na ingebruikname aan het licht en dat is een goede reden om hun bon en garantiebewijs te bewaren. Maar ik heb mezelf er ook wel eens op betrapt dat ik een schijnbaar niet werkend elektrisch apparaat retourneerde, omdat ik de stroomvoorziening niet op orde had.
Ook de gedragingen van plant, mens en dier zijn onder soortgelijke omstandigheden redelijk voorspelbaar. Dat is het kennisdomein van de biologie. We vragen ons hoogstens af waarom juist die bepaalde boom omviel. En ook daar valt ook wel wat over te zeggen. Zo zijn er risicoprofielen voor de kans op het omvallen van bomen. Zelfs het risico op een aanrijding van achteren is per regio bij verzekeraars bekend. Maar waarom die ene persoon daar een langdurig whiplash letsel aan overhoud en een ander weer snel hersteld blijft een raadsel. We spreken van stochastische processen omdat we nooit zeker van de afloop kunnen zijn. Maar het voorval zien aankomen en erop kunnen anticiperen was een belangrijke factor volgens een CBR rij-instructeur die ik naar zijn ervaringen met gehandicapte bestuurders vroeg. We spreken dan van regelmogelijkheden. Hij keek bij ieder rood stoplicht in de achteruitkijk spiegel en zette de auto in de eerste versnelling om een dreigende klap op te vangen. Hij kreeg daarmee een gevoel van controle, ondanks zijn al door vele botsingen versleten nek. Maar dankzij zijn gevoel van controle, hield hij het uit.
Maar hoe zit het met astrologische aforismen vroeg ik me af? Klopt een astrologische verhaal als de framing toevallig in uw visie op de wereld past? Geeft dat een gevoel van controle? Dan zal het voor u wel een nogal wiedes hamerstuk zijn. Maar wat zou een onafhankelijk rechter daarvan denken? Konden uw conclusies wetenschappelijk worden onderbouwd? Wat waren de door anderen gevonden feiten en wat is de relevantie ervan in ieders praktijk? Het gebod om niet zomaar te oordelen bestaat niet voor niets. Iedere conclusie is voorbarig zolang u niet over alle relevante feiten beschikt. Een astroloog die vanuit zijn astrologische onderricht planeten als Mars en Saturnus al bij voorbaat als veelplegers ziet, heeft het veel gemakkelijker dan een rechter die zich niet kan veroorloven om de verkeerde dader te veroordelen. Zo'n gerechtelijke dwaling ondermijnt de rechtsstaat. Een onschuldige passant komt in het gevang en de (serie)moordenaar loopt nog vrij rond. Daarom blijft een verdachte onschuldig is totdat het tegendeel bewezen is.
Het verleden bevindt zich achter ons. Gedane zaken nemen geen keer. Protest indienen helpt niet meer als de vermeende terrorist op straat of in de cel het leven laat. We hebben dan ogenschijnlijk te maken met voldongen feiten. Maar dat wil niet zeggen dat u hun geschiedenis al kent. Want geschiedenis is geen dood fenomeen, maar leeft voort in de onmetelijke tijd, die zowel heden als verleden omvat. Op iedere moment kunnen weer nieuwe visies boven water komen die een ander licht doen schijnen op eens gevonden feiten. En andere wetenswaardigheden raken in de vergetelheid. Geschiedenis leeft en iedereen kan er wel een ander verhaal over schrijven, waarbij verschillende visies op gebeurtenissen benadrukt worden.
WH Auden schreef hierover een prachtig gedicht (*):
Het is de taak van de detective Sherlock Holmes om mysteries uit het verleden te ontrafelen. Hij moet dan vanuit het heden terugblikken over hoe bepaalde zaken in het verleden zijn gegaan. En dat is wat anders dan hoe ze volgens de getuigen zijn verlopen. Want sommige getuigen zullen bewust liegen omdat ze wat te verbergen hebben en andere getuigen hebben minder goed opgelet. Ze waren met heel andere zaken bezig, zoals de ploegende boer in het schilderij van Pieter Breugel de Oude over De val van Icarus.
Wat zijn dan de gevonden feiten waarop u een weloverwogen oordeel kunt baseren? Stel dat u over het hele plaatje kon beschikken, zoals in bovenstaand schilderij. Wat ziet u? Wat is een aannemelijk hypothese, wat niet? Wat is Dichtung, wat is waarheid? Hoe zou u het schilderij beoordeeld hebben als de titel De boer ploegt voort of Het monster van Loch Ness was? Wat zou de camera van een Mars mannetje zien? Hoe kijkt een eskimo ernaar? Wat zou ieder in het schilderij ontdekken?
Aan de hand van de titel zou u al vrij snel kunnen zeggen: O ja, ik zie het! Het centrale thema de ploegende boer is niet te missen. Maar door de slimme compositie van het schilderij wordt uw blik naar een detail ergens in het water geleid. Maar als u slechts de titel De boer ploegt voort kent, en niet op de hoogte bent van de mythe van Icarus, beschouwt u dat als een irrelevant detail. We zien rechts onder iets dat boven het wateroppervlak uitstijgt. Het zou de piek van een rotsblok of een drijvende boomstronk kunnen zijn. Er zal dan wel meer onder water te vinden zijn, maar dat kunnen we nu niet zien.
Met de titel Het monster van Loch Ness zou u ook wel uit de voeten komen. Sommigen mensen zagen dat monster wel eens opduiken, maar de meeste mensen nog niet. Maar we hebben wel met meerdere getuigen te maken in tegenstelling tot de val van Icarus, want dat was slechts een oud mythisch verhaal. Mogelijk ziet u het silhouet van zijn kop, hals of romp boven water uitstijgen. Maar kijkt u beter, dan zien we toch wel twee mensenbenen boven het wateroppervlak in plaats van een boomstronk, rots of monster.
Pieter
Breugel de Oude heeft veel aandacht aan die details besteed. Zo zien
we nog wat dwarrelende veren in de lucht hangen en ook wat rook links
van de twee benen van de persoon in het water. Dat is geen zeeschuim,
want de veren zien we ook voor de boot verschijnen. Dat het Pieter
Breugel de Oude om de val van de mythologische held Icarus ging is
wel duidelijk.
Maar de enige die alles gadeslaat is een vogel. De aan de zijkant van het hoofd geplaatste ogen van de vogel kijken in tegenstelling tot die van mens niet een kant op zoals bij de visser en de boer, maar alle kanten uit. En zo kan de vogel vanuit een boomtak zowel de vangst van de vissser als de gebeurtenissen in de hemel en op zee goed in de gaten houden. Hij staat er met zijn wijde helikopterblik pal bovenop. Maar de wolken bestuderende dromerige schaapherder keek helaas op dat moment net de verkeerde kant op. Maar ook dat kan gebeuren. Zoiets bewijst noch het ene noch het andere verhaal.
Maar eerlijk is eerlijk. De kans om ooit het monster van Loch Ness aan te treffen is vele malen groter dan dat we ooit nog eens de val uit de hemel van Icarus correct kunnen reconstrueren. Want het gaat om een mythe, niet om een toetsbare hypothese. Zou dit schilderij van Pieter Breugel de Oude een foto zijn, dan is er een grote kans dat alles in scene is gezet, bijvoorbeeld voor de een of andere Hollywood productie. En dan zou u de andere kant van het verhaal, dus wat zich buiten de set afspeelt, ook wel eens willen inzien. Filmliefhebbers bestuderen dan de Making of versie van die film. En kunstliefhebbers bestuderen dan de vele gezichtspunten van de kunstenaar. Zijn opvoeding, persoonlijke ervaringen en leerproces om te achterhalen hoe hij tot zijn unieke visie kwam. En dat trachten we dan weer met onze visie op het geheel te integreren. Wie weet klikt het te pas en te onpas?
Zowel Pieter Breugel de Oude en W.H. Auden zullen de val van Icarus niet al te letterlijk genomen te hebben. Het was maar slechts een aan hen overgeleverd inspirerend verhaal. De drie ware helden uit het verhaal zijn simpele arcadische lieden. Een visser, boer en herder, die net als de planten en dieren om hen heen gewoon proberen te overleven. Waarschijnlijk waren ze analfabeet en hadden ze weinig op met de kooplieden van de grote havenstad op de achtergrond, die wel rijk werden van de vruchten van hun dagelijkse inspanningen.
De gemene les van de val van Icarus kon voor ons allen zoiets zijn als het besef dat wie hoog vliegt, ook diep zal vallen. Maar multimedia devices, roddelrubrieken en enige tijd om daar aandacht aan te kunnen besteden hadden die hardwerkende boeren en vissers toen nog niet. Als ze geluk hadden konden ze in een kerk op zondag religieuze afbeeldingen van de kruistocht van Jezus aanschouwen. Dat was hun televisiebeeld op het hogere. Maar aan de filosofische verhalen van de stedelingen op hun markten en agora's, daar hadden de minder bedeelde boeren en vissers weinig boodschap aan. En dus keken ze de andere kant op. Het zal wel zo zijn. Maar wat heb ik eraan?
Als we met het verleden te maken hebben, gaat het ogenschijnlijk om logische deductie. Maar logica werkt alleen binnen een bekend systeem. Hoe zit het als we nog weinig van iets weten? Is de som van 1 en 1 dan ook automatisch 2 zoals in de algebra? Nee, natuurlijk niet. Want misschien telt u wel appels en peren bij elkaar op. Of zien we zoiets als de combinatie van een vuurtje en een rotje. Voordat u het weet staat uw huis in brand. We hebben dan te maken met een irreversibel proces. En of de oorzaak dan een onvoorziene kortsluiting was of opzettelijk roekeloos gedrag valt dan niet meer te achterhalen. En als u met een andere titel het schilderij er al heel anders beziet, dan gaat het niet meer om rotsvaste logica maar om framing. U wordt dan al door het etiket op het verkeerde been gezet. En daarom kunnen we toch maar beter als uitgangspunt nemen dat we veel zaken nog niet zeker kunnen weten. Zoals bij de nulhypothese van wetenschappers die ervan uitgaat dat veel opmerkelijke samenlopen van omstandigheden op toeval zullen berusten.
Maar wat er aldoor onder water in de tijd verscheen, daar hebben we zelden notie van. En daarom is het belangrijk om te blijven achterhalen of het om een toevallige rots, boomstronk of De val van Icarus ging en daar ook nog eens zorgvuldig over te rapporteren, zoals ik in Wie stelt die bewijst in de wetenschap en de astrologie met u besprak:
Maar dat zien we niet terug in het schilderij van Pieter Breugel de Oude. Het is een fantastisch schilderij, maar dat het om fictie gaat is ook wel duidelijk. Het beeld zegt dus meer over het wereldbeeld van Pieter Breugel de Oude, dan over de daadwerkelijk aangetroffen empirische realiteit. Voor een zorgvuldige gerechtelijke duiding - of basale onderzoeksjournalistiek - is altijd veel meer tijd nodig. Maar de waan van de dag en ook ons ego hebben daar zelden een boodschap aan. Hoe gaat een rechercheur als Sherlock Holmes met al die valkuilen om?
Holmes stelt dat gewone mensen maar weinig ervaring met het analytisch denken hebben opgedaan. Want in de praktijk denken mensen synthetisch: Piet en Truus zijn getrouwd. Daar zullen wel kinderen van komen. Dat is het bekende verhaal. En die bekende scripts kan ieder op zijn eigen aangeleerde manier wel adequaat invullen zolang ons brein niet aan fact checking doet. Optimisten voorzien een rooskleurige toekomst in het verschiet en zondaars herinneren zich een mislukt verleden. Op die die manier doen mensen op basis van eerder opgedane ervaringen heel verschillende uitspraken over de toekomst. En of die voorspelling ook voor hen uitkomt, dat zal later wel blijken. En vaak blijkt het wel te kloppen, want de vertrouwde roze of zwarte bril die u opheeft zet u niet zomaar af. Maar u ontkent of negeert dan wel een groot deel van de door anderen gevonden feiten.
Maar een detective kan zo niet te werk gaan. Een wait and see beleid is bij een seriemoordenaar ongewenst en werkt al helemaal niet bij een incidentele moord. Om de dader op te sporen moet de detective een nog onvolledig gekende situatie uit het verleden reconstrueren aan de hand van bewezen feiten. Die puzzelstukjes kunnen op allerlei manieren gecombineerd worden om een coherent verhaal te vertellen. Maar daarvan kan maar een versie correct zijn. Zolang de detective over te weinig materiaal beschikt, is er nog geen sprake van adequate bewijsvoering. Het gaat slechts om hypothesen. En daarom moet de detective actief op zoek gaan naar ontbrekende schakels. Zonder gedegen bewijs zullen de advocaten van de verdachte gehakt maken van een incompleet verhaal. In een rechtsstaat wordt de verdachte dan vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs, maar in een autoritair bestel kan het heel anders verlopen.
Het is een traditionele beginnersfout om datgene wat u pas geleerd hebt meteen in de praktijk toe te willen passen. Dat is zoiets als het etnisch profileren van de belastingdienst, waarbij op grond van de waarneming dat in bepaalde groepen fraude relatief meer voorkwam, die groepen extra in de gaten werden gehouden. Dat vooroordeel veroorzaakte een tunnelvisie met ongekend onrecht als resultaat. Maar veel meer mensen maken die denkfout. Ze trekken dan conclusies op basis van aan hen bekende factoren, feiten en meningen, zonder na te willen gaan of er niet andere informatie beschikbaar is, die hun conclusie kan weerleggen.
Holmes stelt dat een detective over voldoende gegevens moet beschikken voordat hij kan theoretiseren. Een astroloog zou zeggen dat er niets te duiden valt zonder kennis van de ware toedracht en de hele horoscoop. Maar een detective weet niet van tevoren wie de dader is en ook de ware toedracht is nog onbekend. Er zijn slechts sporen die als aanknopingspunt dienen voor verder onderzoek. En uiteindelijk moet de detective met alle gevonden feiten niet alleen zijn theorie aantonen, maar ook alternatieve theorieën kunnen weerleggen zonder met andere maten te meten. Met voldoende dossierkennis zult u niet verrast worden als iemand met een alternatief verhaal aankomt. Want die versie van het verhaal hebt u als het goed is al lang en met goede reden verworpen. Maar nieuwe feiten die met de oude hypothese onverenigbaar zijn kunnen natuurlijk wel ieder verhaal ontkrachten.
Een van de belangrijkste factoren waarmee u altijd rekening moet houden is toeval. Hoe zat dat ook alweer? Als u driemaal achtereen een zes gooit, zou u moeten weten dat die dobbelsteen ook nog vijf andere zijden kent. De kans op driemaal een zes is maar 1/216 (0,46%) en de kans dat die dobbelsteen vals is, lijkt op dat moment veel groter dan verwacht. Maar is die dobbelsteen dan ook vals? Logisch gezien heeft die dobbelsteen de schijn dan tegen, maar empirisch gezien is dat zelden het geval. Hoe komt dat? Omdat dobbelstenen zich op korte termijn grillig gedragen. Die eigenschap maakt het dobbelen zo leuk. Dobbelstenen met onafhankelijke kansen gedragen zich anders dan het weer. Het weer van morgen hangt af van het weer van vandaag en gisteren. Maar een dobbelsteen trekt zich niets van de dagkoersen aan. En daarom is de kans dat u na een vierde worp géén zes aantreft opnieuw 5/6 of 83,33 %. En als dat gebeurt zal dat de bewijsvoering voor een valse dobbelsteen flink ontkrachten.
Maar wat heeft die dobbelsteen te maken met ons onderwerp? Dat heeft te maken met de kansberekening van de bemonsteringsfout. Stel er zijn zes verdachten in de speurtocht naar een dader. Maar in uw onderzoek wijzen de eerste drie door u gevonden feiten meteen op verdachte A. Is dat dan toeval of niet? Een amateur detective zou in de verleiding kunnen komen om dan niet meer naar andere daders of oorzaken te zoeken. Want toeval lijkt dan niet te bestaan. Maar dat is een kardinale denkfout volgens Sherlock Holmes. En het levert ongekend onrecht op als uw onderzoek niet objectief was, maar vanuit een bepaalde tunnelvisie plaats vond. Bijvoorbeeld omdat de tip van het gevonden bewijs tegen verdachte A van verdachte B afkomstig was. Maar hoe wist verdachte B daarvan?
Over het speculeren met gebrek aan data ging The plumbers story. Maar ook de kwaliteit van uw observaties is van belang. Daarom is een goede verslaglegging van de feiten en omstandigheden essentieel. Gaat het om van horen zeggen wijsheid, getuigenissen of om reproduceerbare waarnemingen? Alleen goed gedocumenteerde zaken kunnen rechters onderzoeken en beoordelen. Maar met meningen of van horen zeggen wijsheid kunnen rechters weinig aanvangen. En met de door astrologen aangetroffen verbanden kan doorgaans niemand wat. Pas als veel grensgevallen opvallend vaak naar een bepaalde persoon of planeet wijzen, dan vinden we misschien de seriemoordenaar. Maar daarvoor moet u wel kennis van zaken hebben. En dus ook kennis van de bemonsteringsfout.
Bewijs uit de eerste hand is afkomstig van mensen die er zelf bij waren. Soms waren ze medeplichtig, soms waren het toevallige passanten. Medeplichtigen en daders hebben goede redenen om de waarheid te verdoezelen. Maar de onschuldige passanten en door emoties bevangen slachtoffers hebben vaak minder goed opgelet. Ze zagen misschien iemand snel wegrennen, maar hoe zag die man of vrouw er ook al weer uit? Als u niet van tevoren wist dat u later gehoord zou worden hebt u vast niet zo goed opgelet. Laat staan dat u, zoals een professionele journalist of agent betaamt, meteen al aantekeningen van dat voorval hebt gemaakt. Maar die getuigen zaten er wel dicht op toen dat voorval zich voordeed. Ze zagen met eigen ogen wat er gebeurde. Daarom blijven getuigen zo belangrijk in een justitieel onderzoek.
Maar mensen zijn niet zulke goede waarnemers. Ze verwarren gemakkelijk hun interpretaties met de waargenomen feiten en herinneringen vervagen snel. Een detective zal dus een getuige in een zo vroeg mogelijk stadium willen ondervragen, waarbij alles wat die getuige daadwerkelijk heeft gezien en ervaren vastgelegd moet worden. De gevonden feiten zijn belangrijker dan iedere interpretatie achteraf. Want ook ogenschijnlijk triviale details kunnen later in het onderzoek van wezenlijk belang zijn. In grote lijnen kan een door u verondersteld verhaal wel kloppen, maar de details moeten ook kloppen. DNA sporen kunnen zowel de puntjes op i zetten, maar ook een op het eerste gezicht compleet verhaal volstrekt weerleggen. De gevonden associaties tussen een gevonden oorzaak (kogel in het lijf) en het ogenschijnlijke gevolg (dood) kunnen ijzersterk lijken, maar misschien overleed het slachtoffer wel een dag eerder aan een hartaanval. En daarom zal een rechter altijd met de rapportage van de lijkschouwer rekening moeten houden voordat hij iemand op basis van een al dan niet valse getuigenverklaring veroordeeld tot moord.
Maar hoe gaan astrologen om met triviale details om? Op een astrologische manier. Wat behelst dat? De meeste astrologen letten heel goed op hun nog niet 100% correct bevonden astrologische zekerheden, maar sluiten zich voor de door empirici gevonden feiten af. Want die zijn voor hen veel te banaal. Astrologen beschouwen slechts hun astrologische kokervisie als relevant. En ze proberen u daarvan te overtuigen met astrologische algoritmen uitgevoerd op een astrologische goocheltafel, zodat u met uw eigen ogen kunt aanschouwen waar het astro-logisch gezien nu eigenlijk om gaat.
Over degelijke kwesties ging: Wat verwacht u aan te treffen?
Daarom sprak ik van de horoscoop als een astrologische goocheltafel, waar schijnbaar van alles gebeurt zonder dat het relevant is voor de empirische praktijk. Het kan hoogstens uw individuele visie op het geheel begoochelen. Daar ging het over in Wie stelt die bewijst in de wetenschap en in de astrologie:
Helder zien is lastig als u nog veel aan persoonlijke voorkeuren en belangen hecht. Want dat gehecht zijn aan iets leidt onvermijdelijk tot vooroordeel en kokervisie. Het kleine ventje uit het sprookje van de onzichtbare kleren van de keizer zou u er meer over kunnen vertellen. Dat ventje werd door zijn ouders waarschijnlijk achter het behang geplakt en opgevoed met betere ideeën. Om hem voor schade en schande in een gekromde ruimte te behoeden. Want die keizer was nog steeds aan de macht en list en bedrog regeren nog steeds de wereld. Goed werkende rechtsstaten zijn in de minderheid.
In moderne totalitaire staten hebben grote leiders als Xi Jinping en Poetin goed bedoelde heropvoedingskampen ingericht om dolende onderdanen te onderrichten. En dat is ook heel logisch vanuit hun beter wetende visie. Als niet voldoende burgers massaal met hen meedoen, hebben ze een probleem. Dan gaan andersdenkenden hun visie op de staat ondermijnen. De geest is uit de fles als iedereen er anders over denkt. Dan valt het hele bestel uiteen met desastreuze gevolgen voor het geheel. En dan zijn al die manjaren van staatspropaganda en onderdrukking voor niets geweest? Stel je eens voor!
Maar zijn al dan niet ultieme algemene visie op het geheel is nog een brug te ver voor gewone stervelingen. Laten we ons daarom maar weer op de geschriften van Sir Arthur Conan Doyle concentreren. Zijn fictieve held Sherlock Holmes had net als Plato's sceptische Socrates met blijkbaar concrete tegenstanders op de vrije markt te maken:
Zag u in het schilderij van de goochelaar de man in priestergewaad aan de linkerkant? Hij wendt zijn hoofd naar de hemel, maar ondertussen betast hij met zijn rechter hand de geldbuidel van de verbaasde man. Misschien zag het kleine ventje dat gebeuren, maar het begoochelde slachtoffer had dit niet door. En misschien werd de bedrogene na dat gebeuren ineens wel spiritueel. Omdat hij die dag iets bijzonders zag: Een magische wereld. U kunt het plaatje langdurig bestuderen, maar er zijn altijd weer nieuwe details te zien waar u nog niet op had gelet. Een goochelaar let immers weer op andere dingen dan een zakenroller. Een astroloog bestudeert andere feiten dan een rechter en ga zo maar door. In Survival of the fittest versus mindfulness schreef ik daar al over:
Als ik u vraag wat de kleur van de stoel is waar u nu op zit, dan zult u het vaak niet weten. Waarom niet? Omdat het een triviaal detail is. Misschien zat u al jaren op die stoel, zonder dat er iets bijzonders mee gebeurde. Maar jonge ADHD-ers, die ieder detail in mijn artsenkamer gefascineerd bestudeerden, zouden de kleur van mijn stoel wel direct opmerken. Over triviale details konden ze me van alles vertellen, maar voor de hoofdlijnen die ik met hen besprak hielden ze de aandacht minder goed vast. Terwijl ze echt van goede wil waren en er niet op uit waren om alles uit zijn verband te rukken zoals emotionele mensen vaak doen.
Over de rol van emoties op uw denken en waarneming schreef ik al vaak. Emoties kleuren uw waarneming en vertroebelen het denken. Uw IQ score kan tientallen punten dalen onder stress. En ook verliefdheid leidt niet tot helder denken. Een detective of rechter mag zich daarom niet door emoties laten verblinden. Slechts de gevonden feiten mogen tellen. Maar zonder emoties kunnen mensen niet bevlogen leven. Wat u ter harte gaat, is van belang. Het is uw bron van inspiratie. En daar zou een door computer algoritmes bestuurde kunstmatige rechter maar weinig van begrijpen. Emoties en gevoelens bepalen uw betrokkenheid met uw doeleinden. Ze bepalen de zin van uw leven. Zo wil een rechercheur een einde maken aan een reeks verkrachtingen. En dat is weer heel wat anders dan het wait and see beleid van een bioloog die het paringsgedrag van insecten in een laboratorium bestudeerd.
Op basis van kennis van zaken en door emoties gestuurde voorkeuren maken mensen keuzen. En om te begrijpen wat mensen beweegt is het belangrijk om zowel hun begrip van de wereld, motieven en emoties te doorgronden. Daar is inlevingsvermogen voor nodig. Empathische gevoelens als liefde en mededogen zijn op concrte gebeurtenissen in de buitenwereld gericht, maar blinde driften zijn dat niet. Haat en nijd zeggen meer over iemands beeldvorming dan over de ander. We laten die ander dan niet aan het woord. Maar iemand die vanuit liefde en mededogen handelt, zal niet blind willen handelen. Die beseft dat hij de wensen en verlangens van een ander zal moeten respecteren. En dat er van hoor en wederhoor sprake moet zijn.
Wat hebben liefde en mededogen te maken met de astrologie? Van alles. U beschikt als astroloog misschien niet over de correct gerectificeerde geboortehoroscoop van uw cliënt en alle relevante data, maar u wilt daar wel het beste van maken. U concentreert zich daarom niet op de triviale details van het consult, maar op de vitale zaken, of ze nu astrologisch van aard zijn of niet. Als iemand zijn partner verloren is, dan is een condoleance meer op zijn plaats, dan een blik op de uurhoekhoroscoop.
Wanneer spreken we van een vitaal gegeven en wanneer is iets triviaal? Iets is vitaal als het er volgens een bepaalde logica toe doet. Iets is triviaal als het niet in die denkwijze past. Maar welke logica is gepast? Dat is is voor mij een open vraag. Hoe iemand iets als vitaal of triviaal beleeft hangt af van zijn gemoed, motivatie en wereldbeeld en die kunnen van dag tot dag verschillen. Voor een astro-loog kan een Mars transit op een bepaald moment van vitaal belang zijn, maar een psycho-loog of socio-loog kijkt weer naar andere zaken. En zoals bekend kunnen uw gemoed, motivatie en wereldbeeld per dag verschillen. Zo zult u op een sombere dag weer anders naar de gevonden feiten kijken dan op de dag dat u mazzel heeft. En als u hongerig bent let u meer op voedsel. Maar welke visie op de gevonden feiten is dan correct? Welke logica is gepast? Of gelden er aldoor meerdere principes op zo'n dag? Natuurlijk het laatste. Want anders gaat u koker zien.
Een professionele waarheidszoeker als Sherlock Holmes kan zich niet door de waan van de dag laten misleiden. Maar wat is voor een waarheidszoeker dan wel een vitaal of triviaal feit? Welke criteria gelden? Voor Sherlock Holmes geldt net als voor normale wetenschappers het juridische principe wie stelt, die bewijst. Want het is uiteindelijk een onafhankelijke rechter die de bewijsvoering beoordelen moet. Er is iets gebeurd. De feiten en omstandigheden van dat voorval worden zorgvuldig gereconstrueerd voor zover dat mogelijk is. En daaruit moet dan duidelijk worden wie waarvoor verantwoordelijk was.
Maar de geschiedenis is geen film die u even kunt terugdraaien. En als er beeldmateriaal aanwezig is, dan is dat zelden vanuit het juiste perspectief opgenomen. Want criminelen zijn ook niet gek. De bewakingscamera filmde de vermomde verdachte op de rug of een door de censuur vrijgegeven propagandafilm blijkt toch niet zo objectief te zijn. In een rechtsstaat moet een officier van justitie met een team van rechercheurs dus veel werk verrichten om de rechters of jury te overtuigen.
Maar er bestaan ook landen waar geheime diensten het voorwerk al voor u doen. Ze toveren het benodigde bewijsmateriaal knap tevoorschijn en ruimen de tegenstrijdigheden vakkundig op. En dan wordt de veroordeling van een staatsvijand een simpel hamerstuk. En zo bestaan er ook holistisch denkende gemeenschappen op het internet, die de Montesquieus scheiding der machten niet meer nodig achten. Omdat in hun visie toch alles met alles samenhangt.
Het onmogelijke elimineren op basis van tegenstrijdigheden is altijd een goed idee. De verblijfplaats van de verdachten natrekken ten tijde van de moord is het eerste wat een rechercheur moet doen. Met een goed alibi kunt u niet de dader van een fatale messteek zijn. U kunt hoogstens opdracht tot die moord gegeven hebben, maar dan moet justitie dat wel eerst bewijzen. Maar zonder een goed alibi, heeft de verdachte weer wat uit te leggen.
Politici die een verkooppraatje houden, weten dat hun toehoorders niet van tegenstrijdigheden houden. De meeste mensen willen vooral horen wat ze willen horen, ook al rammelt die boodschap aan ale kanten. Maar een afwijkend verhaal moet wel kloppen als het bij hen aan wil slaan. Alleen een cabaretier of dichter oogst applaus met paradoxen. Maar anders concluderen mensen bij ongerijmdheden terecht dat iets niet klopt. En dat is natuurlijk ook het geval. Politici vertellen u nooit het hele verhaal. Wie eigenlijk wel? Want bij iedere stuntelige poging om alle mitsen en maren van een complex proces te verklaren zullen de toehoorders snel afhaken. En dus beperken ze zich tot de hoofdzaken en beperken ze zich tot enige saillante details. De vitale feiten moeten niet te gedetailleerd verteld worden, want hoe concreter u bent, des te vaker zal iemand u vanuit zijn persoonlijke ervaring tegenspreken. Voor mij geldt dit grote verhaal niet. En voor wie nu eigenlijk wel? Ieder verhaal is toch weer een combinatie van feit en fictie. Om twijfel te voorkomen vegen ervaren sprekers ongerijmdheden het liefst onder de mat. Ze doen ze hoogstens af met een grapje en gaan dan weer rustig verder met hun betoog. En als de gepresenteerde feiten dan goed met elkaar rijmen is het publiek tevreden met die visie op de werkelijkheid. Het oogt dan als het perfecte verhaal waar ze behoefte aan hadden.
Maar kan een onafhankelijke rechter of onderzoeker met perfect passende verklaringen tevreden zijn? Nee, natuurlijk niet. Als een verhaal te goed in elkaar zit, zal het ook wel niet kloppen. Het is dan te mooi om waar te zijn. Omdat het in de praktijk zelden om een hamerstuk gaat. En zeker niet als verschillende getuigen iets anders verklaren. Dat kwam Wie stelt die bewijst in de wetenschap en de astrologie al ter sprake:
Het Sherlock Holmes citaat Elimineer het onmogelijke en wat overblijft is de waarheid, kan in een dictatuur of maffiastaat vrij eenvoudig worden misbruikt. Dan nemen dictators en maffiosi de tekst wat al te letterlijk, zonder door te hebben dat er een grotere Waarheid dan hun eigen verhaal bestaat. Maar helaas geloven veel onwetende volgers nog steeds in dat beperkte verhaal. Laat ik u een simpel voorbeeld hiervan geven:
Poetin beschikte blijkbaar over genoeg volgers in het parlement, de media en andere sleutelposities om die poging tot moord te verheimelijken voor een niet meer in gerechtigheid gelovend cynisch publiek. De stemgerechtigde Russen werden niet geïnformeerd vanwege Poetins censuur en het buitenland die er meer van wist moest toch met Poetin verder.
In Wisselvallige Wetenschap: De Deductieve Detective van 7 april 2013 merkt blogger Kirsten terecht op dat een eliminatiemethode nog geen deductie hoeft te zijn. Deductie werkt alleen binnen een logisch systeem waarvan u alle eigenschappen al kent. En voor dictators in gesloten totalitaire systemen lijkt dat het geval te zijn, want zij bepalen net als goochelaars de regels van het spel. Ze bepalen wat u wel en niet kunt zien. Ze bepalen het totalitaire plaatje. De bekende drogreden Wie niet voor mij is, is tegen mij is dan ook het motto van de paranoïde heerser. Het standpunt van de vijand kunt u dan beter niet inzien. Want alleen dat u twijfelt maakt u al verdacht. In dergelijke dictaturen kan een seriemoordenaar als Poetin dus aan de macht blijven, terwijl degenen die daar bezwaar tegen maken opgesloten worden in lugubere gevangenissen, waar ontmenselijking, moord en verkrachting aan de orde van de dag zijn.
Als u bij een dobbelsteen slechts de waarden één tot en met vijf aantreft, dan moet u de zes wel gemist hebben. Dat is een kwestie van deductie, want u weet dat de dobbelsteen zes vlakken heeft. En als er eerst zes oppositiepartijen waren en later nog maar twee, dan zijn de vier andere partijen blijkbaar juridisch gezien uitgesloten. Maar is dat toeval rechtmatig of geloofwaardig in een democratie? Wat is er dan aan de hand? En met welke p-waarde? U weet het niet. Hoeveel oorzakelijke factoren moet u uitsluiten voordat u in een onbekende situatie tot waarheidsvinding komt? U kunt slechts iets over kanswaarden zeggen als u de situatie kent. Bij een twaalfzijdige dobbelstenen is dat het geval, maar niet bij een crime scene waarin u de rol van alle betrokkenen nog niet kent. En dat levert veel meer complexiteit en onzekerheid op dan bij de tien planeten van Dane Rudhyar. Hoe zou u dan ooit een moord kunnen oplossen?
Zodra onzekerheden een rol gaan spelen, hebben we niet meer te maken met de logische wetten van deductie, maar met de op kansen gebaseerde wetten van inductie:
De astrologische duidingen die Rudhyar meent uit te kunnen voeren - met nog nog niet honderd procent zekerheid omtrent de astrologische basisprincipes - behoren dus tot de categorie inductief redeneren. Maar zonder kennis van de effectgroottes en betrouwbaarheidsintervallen van die veronderstelde astrologische effecten is die duiding niets waard. Het gaat dan om op vooroordelen berustende speculatie, die doorgaans gemakkelijk te weerleggen is.
Voor de aanhangers van dat geloof is het een nogal wiedes verhaal, een simpele kwestie van deductie. En als het niet uitkomt vinden ze er wel astro-logisch gezien goede redenen voor. Dat bespraken we in The Wisdom Hierachy:
Maar bij justitie hoeft u niet aan te komen met een dergelijke redenatie. Zou dat wel het geval zijn, dan hadden ook astrologen inmiddels een booming business met prestigieuze kantoren op de Amsterdamse Zuid-as gehad. Maar wat ze wel met advocaten en belastingontduikers gemeen hebben is dat ze ingenieuze constructies bedenken om de waarheidsvinding te ondermijnen.
Dit is een empirisch gezien uitermate belangrijke opmerking. Want ieder mens mag dan wel een voor zijn ego - zij het een oude of nieuwe ziel - overtuigende versie van de waarheid in pacht hebben, op wat we gemeenschappelijk hebben - oordeel of vooroordeel - komt het toch weer aan. Daarover schreef ik:
Een leuke zin om een weinig overtuigend verhaal te bevragen is: Gelooft u zelf ook wat u daarnet zei? Vooral boze mensen kunt u het best een tijdje laten uitrazen, om na hun eenzijdige verhaal te zeggen: Ik begrijp dat u boos bent. Maar hoe moeten we nu verder? Wat zou een redelijke oplossing zijn? Maar meer onredelijke mensen kiezen er dan maar voor om de ander te negeren, te doden of op te sluiten. En dat kan naar uw believen heel simpel via virtuele kanalen als Twitter en Facebook. Zie: Hoe verwijder ik iemand als vriend op Facebook? Maar in de praktijk bent u dan nog niet van hen af.
Rechercheurs die op zoek zijn naar de waarheid zullen hun versies 0.1 - 0.9 van hun reconstructies van de misdaad eindeloos aan kritische collega's en officieren van justitie moeten voorleggen, om de benodigde kritische feedback over hun eerste indrukken en vooroordelen te krijgen. Pas na zeer veel correcties kan er een geloofwaardig verhaal uit ontstaan. En als ze dat niet doen zullen de advocaten dat voorbarige verhaal aan flarden schieten vanwege ontbrekende details, onverklaarde tegenstrijdigheden en andere ongerijmdheden die altijd wel te vinden zijn in een uitgebreid justitieel dossier.
Maar dat empirische probleem geldt niet voor een politicus die niets van enige kritiek wil weten. Die pakt de rechters en de pers liever aan zodat ze zijn normen en waarden zullen respecteren. Maar dat maffiose gedrag van al dan niet democratisch verkozen despoten betekent wel het einde van de rechtsstaat (Rule of Law).
De volgende uitspraak Iedere waarheid is beter dan eindeloze twijfel komt uit The yellow face. Holmes bedoelt hier dat het beter is om een pijnlijke waarheid onder ogen te zien dan eindeloos te blijven piekeren over wat er al dan niet kan zijn gebeurd. Maar dat verhaal moet natuurlijk wel kloppen. Luchtig geloven dat alles wel mee zal vallen is natuurlijk ook maar speculatie. Maar daar heeft Sherlock Holmes weinig mee op. De pijnlijke waarheid zal toch eens boven water moeten komen.
Die laatste opmerking - niet gissen - is typisch voor de deductieve methode, waarin de detective doorgaat totdat alle puzzelstukjes samenkomen. En dan doorzien we het hele plaatje. Dan is het justitiële bewijs afgerond. Alles wat in ons verhaal niet relevant is, wordt geëlimineerd. Maar bij de inductieve methode gaat het niet om een gewis achteraf oordeel, maar om een voorspelling van toekomstig gedrag. Hoe groot is de kans op herhaling bij deze veroordeelde veelpleger? Als die kans groot is, dan heeft dat consequenties voor de opgelegde straf. Maar er bestaat geen empirische wet die zegt dat alle veelplegers in herhaling zullen vallen. En daarom gaat het bij inductie niet om absolute zekerheden, maar op een kans op iets. En om die kans te vinden om iets vooraf te bepalen zult u toch wel statistisch onderzoek moeten doen. Of u dit nu leuk vindt of niet.
Gilles Quispel in Het Vermoeden met Annemiek Schrijver (volgens mij een liefdevolle 6 of 9, som 15/6 nieuw geluid)
Als een boom in een bos omvalt ...
Dane Rudhyar - Statistical Astrology and Individuality.
Dane Rudhyar: Astrological Mandala The Cycle of Transformations and Its 360 Symbolic Phases.
Dane Rudhyar - An Attempt at Formulating Minimal Requirements for the Practice of Astrology.
Het Filosofisch Kwintet: Wetenschap 12 juli 2020.
David Icke en het complot van de reptielen – Stichting Skepsis
Als het reptielenbrein de baas wordt - Mana kindercoaching.
Rico Bulthuis over spiritisme, parapsychologie en astrologie . Stichting Skepsis.
Jaap de Jong, Olga van Marion, Adriaan Rademaker: Vertrouw mij! Manipulaties van imago.
Nazipropaganda tijdens de Tweede Wereldoorlog | Historiek
Xantippe - De boosaardige vrouw van Socrates | Historiek
Umberto Eco: Op de schouders van reuzen.
J.H. van den Berg: Metabletica of leer der veranderingen.
Frans H. Van Eemeren ,Rob Grootendorst et al : Fundamentals of Argumentation Theory.
Your speech pace: guide to speeding and slowing down | SpeakerHub
Jean-Paul Sartre - Filosofie Magazine.
Tabula Rasa (Pärt) Zie ook: Björk interviews Arvo Pärt.
Psychologische Astrologie – Wikipedia
Marianne Notschaele-den Boer: Ik loop je astraal voorbij!
Trump woedend na uitspraak Hooggerechtshof over belastingaangifte | Buitenland | AD.nl
Jessica Nordell: Het einde van vooroordelen.
Uitzending gemist | De Verwondering, P
De eigenschappen van een alfaman:
Alles over het bewijs in strafzaken…
What is Evidence-Based Astrology?
Notities Ollongren zichtbaar, 'positie Omtzigt, functie elders'
Kurt Vonnegut: The shape of stories.
Verklarende beleidsdebat termen - Glossary of policy debate terms - qwe.wiki
Hocus pocus, pilatus, pas? Hoax! | Historiek.
Einstein had ongelijk: God dobbelt wel | Trouw.
De klimaatontkenners - Zembla - BNNVARA.
Simon & Garfunkel - The Boxer (from The Concert in Central Park)
Leuke film over een verliefde lagere school lerares: Antoinette dans les Cévennes (15/109/2020)
Het
beste dat je onderweg kunt vinden, is een trouwe vriend.
Travels
with a Donkey in the Cévennes